Uraren Nazioarteko Eguna dela eta, Nabarraldek hitzaldi bat antolatu du. Víctor Manuel Egia Astibiak, Iruñeko historia eta ondarea ondo ezagutzen duenak, uraren ekarpenaren historiari eta hiriko azpiegiturei buruz hitz egingo du, batez ere iturriei erreparatuz: kokapena, historia eta ondare-balioa. Hitzaldia San Pedro Ingurumen Heziketako Museoan (Errotazar kalea, Errotxapea) izango da, martxoaren 23an, 18:00etan. Aforoa mugatua denez, aldez aurretik izena eman beharko da.
“Iturriak, monumentuak izateaz gain, gizarte-topagune garrantzitsuak izan dira”
Hiriko ur-horniduraren antolaketaren historia bati buruz hitz egin dezakegu?
– Aro Modernoaren azken hamarkada arte, Iruñeak, beste hiri askok bezala, inguruko ibaietatik ura hartzen zuen, batez ere Argatik, baina baita iturburu batzuetatik eta hiriko putzuetatik ere. Iruñeko mesetaren ezaugarri geologikoak direla eta, tufaz egindako geruza iragazgaitzarekin, ura azpian metatzen da. Baina XVIII. mendean, bereziki Ilustrazioaren bigarren erdialdean, hiriburuko hirigintzaren garapenean jauzi kualitatibo handia eman zen, beharrezko ur-ekarpena barne. Subitzako iturburutik “ur zikinak” kentzeko eta ura behar adinako kantitatean eta kalitatez eramateko 1767an egin ziren hiriko lurpeko saneamendu orokorreko eraikuntzak mugarriak dira, argi eta garbi markatzen baitute biztanleen bizitzaren bilakaera.
Zer irudikatu dute iturriek hiriko bizitzan?
-Hasieran, iturrietan eta putzuetan, herritarrek eguneroko kontsumorako behar zuten ura besterik ez zuten erabiltzen. Jakina, horrek elkartzeko eta trukatzeko lekua ere bazen. Azpimarratzekoa da ezagutzen diren zibilizazio gehienetako ur-hornidura emakumearen lana izan dela, bere familia osorako ura ekartzen baitzuen. Hainbat material eta formatako ontziak erabiltzea, gainera, askotan herrien identitate-aniztasunaren seinale da. Leku askotan ere, batez ere landa-ingurunean, iturrien ondoan, ikuztegiak zeuden, eta horietan ere emakumeek garbitzen zituzten arropak. Jarduera honen iraupenak are garrantzitsuagoa egiten du, kasu honetan, garbitegiek topaleku eta gizarte-trukerako leku gisa duten eginkizuna.
Beste garai batzuetan zuten balioa eta funtzionaltasuna dute gaur egun iturriek?
–Ez, noski. XX. mendean ura hoditeriaren bidez hasi zen etxe barruraino iristen, batez ere hiri handienetan. Gainera, urak tratamendu zehatz batzuk jarraitu behar izaten ditu kontsumorako egokia izateko, izan ere, uraren kalitate txarrak izurrite handiak eragin ditu iraganean. Garai hartan eman ziren aurrerapen teknologiko horien ondorioz, iturriek galdu egin zuten jatorrizko funtzionaltasuna. Hala ere, antzinatik, iturriak balio apaingarria eta monumentala izan du, eta elementu gisa erabili izan da hirietan, eraikin multzoen artean irekitako espazio txikietan, hala nola plazetan edo plazatxoetan, bidegurutzeetan edo jolas-parkeetan. Hainbesteraino non munduan badira beren iturrien edertasunagatik esanahi berezia hartzen duten hiriak. Erroma da, agian, ezagunenetako bat. Baita, Bernini bezala, eraikitako iturriengatik ospea lortu duten artistak ere.
Iruñean aurkitzen diren iturriek zer nolako balioa dute ikuspegi horretatik?
– Iruñean badira balio arkitektoniko handia duten iturri batzuk, Luis Paret margolari handiak diseinatu baitzituen XVIII. mendearen amaieran, Subitzatik ura ekartzeko. Beste batzuk burdin-urtukoak dira, eta edertasun handiko batzuk Paristik etorri dira. Aipagarriak dira, halaber, iruindar gehienentzat tipikoenak diren iturri horiek: lehoi-burua duten galdaketa-iturri txikiak. Haien inguruko mito batzuk desmuntatuko ditugu.
Uraren arkitektura eraikuntza lanbide honen atal garrantzitsua da: zubiak, presak, akueduktuak, kanalak… Iturriek ere monumentaltasun hori erakusten dute?
– Bai noski, iturria iturburu, ibai edo urtegietatik ura bertara iristea errazten duten azpiegitura batzuen gailurra da. Salbuespen bikainak badaude ere, ura iturrietaraino eramaten duten azpiegiturek balio handiagoa dute ingeniaritza-lan gisa, monumentalak edo artistikoak baino. Gure hiriko azpiegitura horietako batzuei buruz ere hitz egingo dugu.
