Paul Urkijoren Irati filma Eneko Aritza

Euskaldunen askatasunaren aldeko borrokak 778. urteko abuztuaren 15eko Orreagako Lehen Gudaren ondoren jarraitu zuen. Guda horretan, gure arbasoek Karlomagno enperadore frankoaren armada boteretsua garaitu zuten, Mendebaldeko Erromatar Inperioa berrantolatzen saiatzen ari zenean.

Iparraldeko frankoen eta hegoaldeko musulmanen inperialismoaren aurrean euskaldunek gure lurraldearen, kulturaren eta herriaren defentsak 824. urtean goia jo zuen, Orreagako Bigarren Gudan. Urte hartan, euskaldunak buruzagi baten inguruan elkartu ziren, Eneko Aritza Ximeno, eta hura izendatu zuten euskaldunen lehen erregea.

Paul Urkijoren Irati filma  Eneko Ximeno, 778. urteko abuztuaren 15eko Orreagako Lehen Gudan kokatzen du filmak eta haren semea Eneko Aritza bere atzean agertzen da argazkian. Buruzagi euskaldun-nafarrak, ikerkuntza berrien arabera nola sortu ziren azaltzen dugu hemen: https://lehoinabarra.blogspot.com/2023/10/como-surgieron-los-buruzagis-o.html

824. urtean Karlomagnoren biloba zen Akitaniako Pipinio I errege frankoak, Eblo eta Aznar kondeen agintepean beste armada bat eratu zuen, Pirinioak gurutzatu zituena Iruñean “ordena berrezartzeko” asmoz.

Eblo eta Aznar zailtasun handirik gabe sartu ziren baskoien hirian, biztanle asko urkatuz atzeguardiak eraso ez ziezaieten eta giza armarri bezala hartu zituzten hainbat bahitu. Frankoen interesei leial zitzaien abadeak eta agintariak izendatu ondoren atera ziren hiritik.

Orreagako lehen eta bigarren Gudak

Bere herrialdera itzultzeko, Karlomagnok erabilitako galtzada bera zeharkatu zuten Ibañetako mendatetik, Orreagako edo Errozabaletik (Roncesvalles bezala erromantzatua).

Mendeku bila, euskaldunen armadak eraso eta preso hartu zituen Eblo eta Aznar, Karlomagno garaitua izan zen toki berean. Euskaldunen buruzagien familiek izan ziren frankoak menderatu zituztenak: Ximenotarrak, Gartzeatarrak eta Belaskotarrak (azken hauek frankoen aliatu ohiak), haiek ziren, egiazki, lurraldea menderatzen zutenak, frankoen kroniketan «Nauarri» edo nafarren lurrak deiturikoa.

Euskaldunek, pixkanaka-pixkanaka, Baskoniako dukerriaren lurralde osoa berreskuratu zuten XI. mendearen hasierarako Antso III.a Nagusiarekin, hizkuntza eta kultura aldetik Estatu euskalduna sortu zuten, legegintza tradizio propio batekin gainera.

NABARRAKO EUSKALDUNEN ESTATUA

Nabarra izan zen, hasieratik, euskaldunen Estatua, XVI. eta XVII. mendeen artean inperialistek ia erabat menderatu zuten arte, garai horretan subiranotasuna galdu zuelarik.

Baina, orduan ere, euskaldunek absolutismo uniformizatzaileari aurre egitea lortu zuten, bere sistema juridiko eta politikoari eustean hainbat mendetan: Nabarra Estatuko Foruak.

Nabarrako erresumako Gorteak XI. mendekoak ziren eta Foruak lehenagokoak, Lege Nagusi edo Konstituzio baten parekoak.

Foruak, zuzenbide-iturri nagusi gisa herriaren usadio eta ohituretan oinarritutako sistema politiko, juridiko eta legislatiboa zen: behetik gora eraikia, Erdi Aroko eta gaur egungo Estatuetako legeriak eta sistema politikoak ez bezala, agintari-elite batek emandakoak baitira.

Eneko Del Castilloren mapa

Foruak, Antso VI.a Jakitunarekin (1150-1194) XII. mendearen amaieran idatzi ziren arren, Teobaldo I.ak 1234an idatzitakoak gordetzen dira.

Antso VI.a Jakintsuarekin hain zuzen ere, erresuma «Nabarra» deitzera pasatu zen eta biztanle guztiak nafarrak, ordura arte horrela euskaldunei besterik deitzen ez zietenean.

Nabarrako Foru-sistema hemen azaltzen dugu:
https://lehoinabarra.blogspot.com/2020/11/las-instituciones-nabarras-de-bizkaia.html

ESTATUA, SUBIRANOTASUNA ETA NAZIOA

Tomás Urzainqui Mina abokatu eta historialariak «Navarra Estado europeo» liburuan azaldu zuenez, 1234ko Nabarrako erregeen zin egiteak bizirik eusten zion ideia hauxe zen: zinatutakoak ez zirela kendu zitezkeen kontzesio edo pribilegioak, baizik eta erresumako konstituzio politikoaren oinarria, hau da, Foruak erregearen gainetik zeudela eta ez zirela erregeak emanikoak. Gorteetako estamentuek argi zuten «Nabarrako herri osoaren» izenean jarduten zutela.

Eneko Aritza Ximeno 824. urtean Orreagako Bigarren Gudaren ondoren, errege izendatu zuten itun baten bidez

“Pro libertate patria gens libera state’’ Nabarrako Infanzoien Batzarren leloan jasotzen da askatasun publikoak eta pribatuak ezinbestekoak direla nazioaren askatasunerako.

Lelo hori honela itzul daiteke: “Aberriaren askatasunaren alde, herria askea izan dadila”. Horrek, “Erregea altxatzearen” legearekin batera (subiranoaren eta infantzoien arteko aurretiazko akordioa bere ezkutuaren gainean altxatuz amaitzen zena), erregeak eta herriak Nabarrako Estatuan zuten boterearen oreka erakusten du.

Europako beste monarkietan ez zuten lortu “Estatu Orokorrek” Koroari tronuan jartzeko baldintza gisa lehenago legeak zin egitea eta aurreko erregearengandik jasandako «irainak» konpontzea, Sancho VI.aren aitarekin ere dokumentatuta dagoena, Gartzia V.a Ramiritz Berrezarlea (1134-1150), Infantzoien Batzordeak aukeratu zutena Alfontso I.a Borrokalariaren aurreko erregearen borondatearen aurka.

Aro Modernoan, Nabarran boterea kontratu baten bitartez egiten zen, Subiranoaren eta Gorteen edo Estatu Orokorren artekoa; Frantzian eta Espainian absolutismo arrakastatsuak erregearen eta bere funtzionarioen mende zegoen botere politiko bat antolatzen zen garaietan.

https://lehoinabarra.blogspot.com/2014/07/como-era-el-estado-moderno-de-nabarra.html

ONDORIOAK

Euskaldunek Nabarrako Estatua 778. eta 824. urteen artean sortu genuen orain dela 1.200 urte, frankoen inperialismoaren aurrean Orreagako Gudetan lortu genituen bi garaipenei esker.

Gartzia V.a Ramiritz Berrezarleak eta Antso VI.ena Jakitunak XII. mendeko konfigurazio aurreratuena eman zioten Nabarrari, bere garairako administrazio modernoa eta Europako Estatu gehienetakoa baino askozaz demokratikoagoa.

Itsas Nabarraren argazkia, Pasai Donibane (Gipuzkoa). Duela mende asko jarritako plaka batek latinez hau dio: «Eskerrak eman nahi dizkiegu lortutako garaipenagatik, eta Jainkoari eta Santa Mariari emandako botoa betez, beti Ama Birjinari eta Pasaiako kideei, 824. urtean garaile izan baitziren, Orrierriagara (Orreaga) eta Pirinioetara joan ginenean, Karlo Magnoren armadaren aurka borrokatzera, Baskoniako erregearekin».

Nabarrako bizitza politikoa bi kontratutan oinarritzen zen: bata erregea eta herriaren artean, eta bestea herriaren eta hura ordezkatzeko ardura zuen batzarraren artean; bi kasuetan, kontratuaren oinarria lege konstituzionalen errespetua zen.

Tomás Urzainqui: «Nabarrako Estatua Estatu modernoa izateak, gizarte politikoki kohesionatua eta erakunde sendoak izateak, behartu zituen konkistatzaileak, euren nahiaren kontra, berea baino askoz sistema juridiko, politiko eta sozial aurreratuagoa eta garatuagoa jasatera. Horregatik ditugu gaur egun Nabarra Estatuko erakundeen-hondakinak»,

Gure Erresistentzia inperialismoak beste nazio batzuekin inposatu nahi digun uniformizaziora, Gure Herri-existentziaren oinarria da gaur egun ere, Gure Estatua Askatzea lortzen dugun arte.

https://lehoinabarra.blogspot.com/2024/01/1200-urte-nabarrako-euskaldunen-estatua.html