Ryukyu uharteak Eki Txinako Itsasoa eta Ozeano Barearen artean daude. Japoniako uhartedirik hegoaldekoena da, gutxi gora-behera 4700 km karratuko hedadura duena, ryukyuera hitz egiten den tokia dena eta, antzina, Ryukyuko erresumaren zati zena. Okinawa da uhartedi honetako uharterik handiena eta jendetsuena, 100 km inguru luze eta 4-28 km zabal.
Aurrekari historikoak
Ryukyu uharteen historia politikoa Txina eta Japoniarekin lotuta egon da denbora luzez. Ryukyuko Erresumak, bere merkataritza sareak Ozeano Barean zehar hedatzen zirelarik, XIV. mendetik Txinako Ming dinastiarekin zerga sistema bat mantendu zuen. Ryukyu erresuma, Txina, Vietnam eta Siamekin merkataritzan ari zen estatu loratu bat zen, eta Txina Mingen zentratutako ekialdeko Asiako zerga-munduaren zati zelarik. Ryukyu erresuma, Txinari, “sakuho”-aren sistemaren bidez lotutako erresuma independente bat zen; “sakuho” basailutza mota bat zen, Txinak Ryukyurentzat erabateko independentzia politikoa aitortzea suposatzen zuena.
1609an, Satsuma klan japoniarrak Ryukyu inbaditu eta menderatu zuen. Kagoshimatik (Satsuma domeinuaren hiriburua) inposatutako ordena berria, modernoagoa, arrazionalizatuagoa eta burokratikoagoa zen lekuz aldatu zuen antzinako xamaniar erritualaren mundua baino. “Sakuho” sistema mantentzea, Satsumako jaurerri feudalarentzat ere abantailatsua zen, eta, honek, 1609an Ryukyu inbaditu ondoren, uharteen barne politikan ez esku hartzeko oinarrizko printzipioa errespetatu izana azaltzen du. Erregeak eta gorteak aurrera jarraitu zuten, baina erregeak jada ez ziren erabt subiranoak. Eta, independentziaren fatxada mantendu zen arren, Ryukyu, Japoniako kolonia bihurtu zen, bere erregeak, Satsuma japoniar domeinuari eta, honen bidez, “Edo” japoniar estatuari lotuta zeudelarik, hala ere, Beijingeko txinatar gortearekiko lotura itxura guztiak mantenduz. Basailutza dualak hurrengo mendeak ezaugarritu zituen.
Egoera berezi honek XIX. mendearen erdialdera arte iraun zuen. Japoniako estatuan Edo krisia sakondu ahala, Ryukyuko gobernariek, sakuhōaren sistema mantentzearen babespean, estatubatuar, frantziar eta holandarrekin itun modernoak negoziatu zituzten (1854, 1855 eta 1850ean). Sakuho sistemari esker, 1854an, Estatu Batuekin adiskidetasun hitzarmen bat sinatu ahal izan zuen, honek, garaiko ohiturazko nazioarteko zuzenbidearen arabera, Ryukyu estatu subirano baten tratua jasotzen zuela adierazten duelarik. Okinawako erregeek, euren urruntasunaz eta euren trebetasun diplomatikoez fidatzen ziren, euren bi auzokide (Satsuma erresuma japoniarra iparraldean, eta Qing gorte txinatarra Beijingen mendebaldean) boteretsuekiko menpekotasun bikoitzaren barnean gozatzen zuten autonomia erlatiboari eusteko.Hala ere, Ryukyuren subiranotasun bikoitzeko estatu anbiguoa bateraezina zen estatu moderno hedakor, harrigarri eta militarizatuek ezartzen zuten mundu-ordena berriarekin.
Tokioko estatu-nazio japoniar moderno berriak munduaren ikuspegi erabat modernoa eta legalista hartu zuen, subiranotasun absolutua eta zatiezina muga seguruekin ezartzen zuena. Ryukyuren gorteak ezinezkoa zen dilema bati aurre egin zion. Japoniak, indarrez, erresuma bereganatu zuen, lurreko armada bidaliz Shuri gaztelua inguratzera. Shuriko gorteak bere erresistentzia ahulari amaiera eman zion 1879an. Ekintza honen ondoren, Ryukyuko Salbazio Mugimendua sortu zen, eta uharteetako klase gerlaria Qing Txinara joan zen laguntza bila. Beste erresistentzia ekintza batzuk ere izan ziren, herrialde batzuei euren enbaxaden bidez laguntza eskatzea kasu. Japoniako Gobernuak mugimendu guzti hauek zapaldu zituen. Erresistitu ziren gerlarien artean, batzuk Txinara erbesteratzea erabaki zuten; beste batzuk Hawaiira. Azkenik, Japoniak Ryukyun nagusi izan zen eta anexioari aurre egin zion estamentu sozial guztia desmuntatu zuen. Egoera honetan, Okinawak Japonian erabat integratu behar izan zuen. Japoniar estatu modernoan sartzea zigor (shobun) gisa lortu zen, “alde bakarretik eta indarrez”, honela, “onartu gabeko kolonia” bihurtuz. Beraz, estatu barruko ondorengo estatusa susmo iraunkor, diskriminazio eta asimilazio behartu batek markatu zuen.
Japoniar estatu modernoan beranduago sartuak, Okinawako biztanleak, auto-ukapen bide bat jarraitzera presionatuak izan ziren, hau da, okinawarrak izateari utzi eta japoniar izatera pasa behar zuten, horretarako, euren hizkuntza eta kultura bereizgarriak utzi behar zituztelarik. Japoniar inperialismoak Ryukyuko hizkuntza eta praktika kulturalak estigmatizatu zituen, eliteek eta Japonia eta Ryukyuko administrazioak modernizazioaren izenean sustatutako asimilazio prozesu baten bidez. Eskolek japonieraz bakarrik irakasten zuten, ikasgeletan uchinaguchi (okinaweraz) hitz egiten zutenak zigortzen zituzten hōgenfuda (“dialektoen eskutitza”) erabiliz, ikasleak elkar gainbegiratzera behartzen zituena. Beraz, euren hizkuntza propioa hitz egiteagatik zigortuta, euren nortasuna japoniar enperadorearen zerbitzuari buruz berbideratzeko eta japoniar kontinenteko mito eta erritualetan parte hartzeko eskatu zitzaien. Okinawa herriak jasan zuen diskriminazio iraunkorra Osakako Bosgarren Erakusketa Industrialaren ospakizunean islatu zen (1903), Okinawako biztanleak (taiwandarrak, ainu, korearrak, txinatarrak, javarrak, indiarrak, etab.) kaioletan erakutsi zirenean. Gertakari honek sakonki grabatu zuen Okinawako biztanleen oroitzapenetako diskriminazioa.
Uchinanchu nortasuna Japonia barruan integratua (?). Iha Fuyu.
Iha Fuyu (1876-1947), okinawar estudioen aitatzat hartua, uharteetako egungo biztanleek eta euren kulturak, funtsean, Japoniako biztanleen eta kulturaren jatorri bera zutela adierazi zuen. Horrela legitimatzen zuen Okinawan Nara garaiko (710-784, baita lehenagotik ere) Japoniako antzinako hitzak, ohiturak eta tradizioak mantentzen zirelako ideia. Hau da, Iha Fuyuk Okinawako kultura, Japoniako uharte nagusien antzinako substratu kultural komun batekin lotzen du, beraz, Okinawaren berezitasuna edo originaltasuna, japoniar bezala ezaugarritutako esparruaren barnean geratzen delarik.
Iha Fuyuk Okinawa Japonian integratzea onartu zuen, baina, aldi berean, nortasun uchinanchu ezartzen eta babesten saiatu zen. Bere jarrera Okinawako kultura eta hizkuntzak Japoniaren esparruan bizirik irautea zen. Bere eragina oso handia izan zen ikertzaileen artean, eta gaur egun esan daiteke Iha-ren ideiek dutela babes handiena.
Iha Fuyu
Bigarren Mundu Gerra eta Okinawako gudua.
1945ean, identitate aldaketa prozesu hau hasi eta zazpi hamarkada baino gutxiagora, Okinawa sakrifikatua izango zen japoniar kontinentearen aurkako eraso bat saihesteko. Estatu Batuetako armada Okinawan lehorreratu zen 1945eko martxoan, eta Nimitzeko aldarrikapena zabaldu zuen, honen bidez, uharteen administrazioa Japoniaren esku egoteari utzi ziola aldarrikatzen zuelarik. Gobernu militar berria apirilaren 5ean ezarri zen Yomitan herrian. Hilabete horietan, 1945eko martxotik ekainera, jazotako gertaerek sakon markatu zituzten uharteak. 82 egunez borrokatu zen, 1945eko apirilaren hasieratik ekainaren erdialdera arte. Biztanleria zibila, Okinawako 120.000 biztanletik gora hilez sarraskitua izan zen, biztanleriaren herena.
Gerra amaituta, alderdi politiko guztiek babesten zuten Okinawaren independentzia. Okinawarrek japoniarrek ez bezalako talde bat osatzen bazuten, orduan, euren autodeterminaziorako eskubidea izan behar zuten, eta okinawarrek eurek eska zezaketen subiranotasuna itzultzea. Erreklamazio hori eragozpen bat zen Estatu Batuentzat, base militarren bidez uharteetan presentzia iraunkorra izatea nahi baitzuen.
Estatu Batuetako tropen lehorreratzea Okinawan, 1945eko apirilaren 13an.
San Frantziskoko Bake Ituna (1952)
Ozeano Bareko gerraren ondoren, Japoniak bere koloniak galdu zituen (Potsdamgo Aldarrikapena, 1945), baina Okinawa, beste behin, hutsune geopolitiko batean zintzilik geratu zen. Honela, alde batetik, Taiwan eta Koreako kanpo lurraldeetako koloniek (gaichi) euren independentzia lortu zuten, beste aldetik, Honshu, Hokkaido, Kyushu eta Shikokuko barne lurraldeak (naichi) Japonian integratuak izan ziren. Baina Okinawa izendatu gabe gelditu zen linbo juridiko batean.
Litekeena da Washingtonek 1946an Okinawarako plan sendorik ez izatea, baina 1948an Ekialdeko Europan eta Asian komunismoaren aurrerapenak, eremuaren etengabeko kontrola lortzera eta Japonia aliatu bezala ezartzeko bake itun bat ixtera bultzatu zuen. 1947ko irailean, Hirohito enperadoreak mezu bat bidali zien Estatu Batuei, Okinawa 25 eta 50 urte arteko epean uzten zuela esanez, baina Japoniak Okinawaren subiranotasuna mantentzen zuela gogoratuz. Mezu hau Estatu Batuetari ezin hobeki etorri zitzaion, eta Okinawa Japoniako gainontzeko herrialdeetatik bereizteko eta bere domeinua ezartzeko balio izan zion, Japoniaren onarpenarekin, 1952ko San Frantziskoko Bake Itunean berretsia geratu zena. Itun honek Japoniaren independentzia dakar, Okinawa, Japoniatik banandua, Estatu Batuetako administrazio kolonialaren menpe geratzearen truke. Azken batean, Okinawa, Estatu Batuetako Goi Komisario Militarraren diktadura militarraren pean jarria izan zen.
Bake-itunaren sinadura San Frantzisko hirian.
Estatubatuarren okupazioa (1947tik 1972ra)
Horrela, bada, maila gorenean bedeinkatutako akordio honen bidez, Japonia kontinentala “konstituzio bake-estatu” bihurtu zen, eta Okinawa “gerra-estatu”, biak sinbiotikoki Estatu Batuetako eta Asiako Ozeano Bareko Gerra Hotzaren oinarrien inperioaren barnean hertsiki lotuak. Japonia kontinentalean, okupazio estatubatuarra 1952an amaitu zen, baina Okinawan bertan eta inguruko uharteetan okupazioak 1972 arte iraun zuen.
Nazio subiranoen artean “lekurik ez” honek “lurraren aldeko borroka uharte guztietan” (shimagurumi tochi tōsō) agertokia prestatu zuen 1952tik 1958ra. Estatubatuarrek lurrak konfiskatu zituzten base militarrak eraikitzeko, horrela, uztak, bizibideak, kulturak eta biztanleen iragana suntsituz. Protesta erraldoi batek eztanda egin zuen armada estatubatuarrak lurren konfiskazio honetarako justifikazio bat eman behar izan zuenean. Orain, okinawandarren aurrean argi geratu zen manipulazioa. Izan ere, 1952ko San Frantziskoko Bake Ituna Japoniak bere subiranotasuna berreskuratu zuen une erabakigarria izan zen, baina, aldi berean, Okinawaren jarrera geopolitiko anbiguoa mantentzeko ere funtzionatu zuen, John Foster Dulles Estatu Idazkariak Japoniak Okinawan “hondar subiranotasuna” mantentzen zuela esanez. Subiranotasunari buruzko hizkera juridikoaren manipulazioari esker, Estatu Batuek kolonialismo salaketak saihestu ahal izan zituzten, lurralde-subiranotasunaren usurpazio gisa ulertuta. Hala ere, Dullesen akrobazia juridikoak gorabehera, okinawatar askok, AEBek lurrak konfiskatzea, uhartearen erabateko kolonizazioaren baliokide zela esaten jarraitzen zuten.
Futenma base miltar estatubatuarra
“Uharte guztiak” eta alderdi politiko guztiak lurrak konfiskatzeko oposizio uniformearen fase bati, zatiketa-fase batek jarraitu zion, AEBetako armadak borroka termino geopolitikoetan birformulatu zuenean. 1956an, Estatu Batuetako armadak neurri gogorrak hartu zituen protesten aurka zentsura eta zigor ekonomikoen bidez, horiek ideologia komunistako ekintzaileek sortzen zituztela esanez. Honen ondorioz, base militarren ekonomiaren diru-sarreren mende zegoen “Pro estatubatuar” fakzio batek beste “Pro japoniar” fakzio bati aurre egin behar izan zion. Azken honek, horrela, Japoniari “Itzultze mugimendua” (fukki undō) deritzona hasi zuen, bere lurralde subiranotasunaren ustezko urratzetik ihes egiteko modu bat zela pentsatuz.
Nolanahi ere, sistema bitar honek (pro-estatubatuar/pro-japoniar) ez zuen oposizio harreman bezala funtzionatu, azterketa kritikoago batek, bi jarrerak elkar indartzen dutela adierazten baitu, biek, ziurtzat ematen baitute zein den euren subiranotasun nozioa Okinawan. Alde batetik, Okinawako enpresaburu estatubatuarrek demokrazia eta merkatu libreko kapitalismoaren erretorika militar estatubatuarra errepikatu zuten loro gisa: euren iritziz, ez zen subiranotasun urraketaren kexarik egon. Bestetik, Dullesek “hondar subiranotasuna” nozioa formulatu zuenean, egia esan, japoniarren aldeko itzultze-mugimendurako eszenatokia prestatu zuen, baita Estatu Batuek berek mugimendua “antiamerikartzat” hartu zutenean ere, kolonialismoa subiranotasuna dagoen tokian ezin dela egon uste izatea oinarritu baitzuen. Egoera honetan, “itzultze-mugimendu”-aren ekintzaileek, Okinawa, indar armatu estatubatuarren kolonialismo drakoniarretik askatuko zela pentsatu zuten, soilik Japoniako subiranotasunaren erabateko babesa izango balu. Hanka-sartze nabarmena. Okinawaren subiranotasuna japoniar administraziora berrezarria izan zen arren, Okinawaren askapen ametsa ez zen inoiz egia bihurtuko, uhartean, benetan, base militar estatubatuarren proportzioa handitu egin baitzen, Japonia kontinentalean murriztu zen bitartean. Gaur egun, estatu japoniarreko base militar estatubatuar guztien % 70 Okinawan biltzen dira, nahiz eta estatuko lurraldearen % 0,6 baino ez izan, eta gobernu japoniarrak lege-proiektuaren ia % 70 ordaintzen du. Okinawa oraindik ere egoera nahasian dago lurralde subiranotasunaren aurrean, eta bere izaera geopolitikoa artikulatzeko modu berri bat eskatzen du.
Japoniara Itzultze prozesua (1972)
1972an, uharteen kontrola “itxuraz” AEBetako botere militarretik Japoniako administraziora igaro zenean, eszenatokian ezer ez zen zirudiena. Lehenik eta behin, ez zen inolako “itzulketarik” izan, “erosketa” baizik. Bigarrenik, itzultze eragiketa horrek ez zuen ekarri lehengo jabearen (okinawatarren) jabetzara itzultzea; izan ere, Estatu Batuetako armadak nekazaritza lur emankorrenen zati handi bat okupatzen eta doan erabiltzen jarraitu zuen, baita itsasoak eta aireko espazioa kontrolatzen ere.
Okinawako biztanleek, itzultze eragiketarekin, euren lurrik emankorrenak itzuliko zitzaizkiela uste izan zuten, baita indar militarraren parametroetatik askatuko ere, epe motzean, euren antzinako uharte baketsu eta desmilitarizatuen egoera berrezarri ahal izateko. Beraz, 1972ko hitzek asko atsekabetu eta haserretu zituzten. Itzultze-zeremoniaren egunean, Okinawako Dieta nazionaleko zazpi kideetako bat ere ez zen Tokioko zeremonian izan, eta Nahan protesta masiboak izan ziren. Beraientzat, maiatzaren 15a umiliazio eguna izan zen.
Dokumentu formalak eta botere tresnak, beraz, Ryukyuk Txina eta Japoniari XVII eta XVIII. mendeetan egindako leialtasun zerga adierazpenak bezain engainagarriak ziren. 1972. urtearen ondoren, Okinawan japoniarren subiranotasuna nagusitu zen (nahiz eta partzialki Estatu Batuetako subiranotasun militarra eta oinarriak bere horretan mantendu ziren), bakezaletasun konstituzionala, prefekturaren autogobernua eta eskualdeen autonomia. Estatu Batuen eta Japoniaren arteko segurtasun hitzarmenak, Okinawaren funtsezko Konstituzioa izaten jarraitu zuen (izatez, japoniar konstituzioa gainditu eta ukatuz), eta erabaki garrantzitsu guztiak, Tokioren eta Washingtonen esku zeuden. Estatu Batuen eta Japoniaren arteko aliantzak konstituzioarekiko zuen lehentasuna, baita printzipio militarrak zibilarekiko edo demokratikoarekiko zuena ere, iruzurra izan zen Okinawako herriarentzat. Aurrerantzean argi eta garbi geratzen zen Japoniako estatu-nazioaren interesak Okinawa herriaren interesen gainetik egongo zirela. Itzultze eragiketa, beraz, engainuan eta faltsukerian, eroskerian eta gezurrean oinarritu zen. Japoniako estatu konstituzional bakezalean sartu zen arren, Okinawako kolonia militar estatubatuarra Japoniaren eta Estatu Batuen mendekotasun militarizatu eta dual kolonial bihurtu zen.
Tokio, 1972ko maiatza: Spiro Agnew presidenteordeak Eisaku Sato Japoniako lehen ministroari Okinawa eta Ryukyu uharteak Japoniara itzultzen dituzten dokumentuak aurkezten dizkio, 27 urteko gerra osteko gobernu estatubatuarraren ondoren. Hirohito enperadorea eta Nagako enperatriza argazkiaren hondotik begira daude
Gerra Hotzaren ondoren
SESBen kolapsoaren ondoren, Okinawako base militarrak mantendu ez ezik indartu ere egin ziren. Golkoko, Irakeko eta Afganistango gerretan, Estatu Batuek paper militar handiagoa izatea eskatu zioten Japoniari, eta Tokioko gobernuek ahalegin guztiak egin zituzten betetzeko, eta Okinawak funtsezkoa izaten jarraitu zuen. “Aliantza sakontzeak” Japoniaren menpekotasuna eta, beraz, arduragabekeria indartzea esan nahi zuen. 2012tik aurrera, Okinawa uhartearen eremu osoaren ia % 20-a base estatubatuarrek hartzen zuten. Okinawa prefekturak, Japoniako eremu osoaren % 0,6 baino ez dena, Japoniako base militar estatubatuarren % 75 hartzen du.
Okinawako biztanleek, itzultze prozesuarekin, euren uharteak aldatuko zituela uste zuten, gerraren militarismoa ordezkatzetik, Japoniako konstituzioaren bakean zentratutako balioetara pasako zirenak. Baina guztiz kontrakoa gertatu zela aurkitu zuten: gerra Hotzaren ondorengo ordenan eman zitzaien papera, hain zuzen ere, indar militarreko gotorleku izatea izan zen, AEBek Mendebaldeko Ozeano Baretik Erdialdeko Asiaraino emandako ordena bat mantentzeko. Honela, 1972ko “itzultze”-arekin gertatu zen bezala, Estatu Batuekiko harreman militarra izango zen, ez konstituzioa, Okinawaren funtsezko gutuna izango zena 1990eko Gerra Hotzaren amaieraren ondoren. Konponketa hauengatik orokortu zen nahigabeak eztanda egitearekin mehatxatu zuen, bereziki 1995ean hiru militar estatubatuarrek ikasle bat bortxatu ondoren (1945ean armada estatubatuarra lehorreratu zenetik, emakumeen eta haurren aurkako sexu-erasoak barne hartzen zituzten delituek estatubatuarren aurkako erreakzio handia eragin zuten). Agintariek AEBen eta Japoniaren arteko segurtasun aliantza arriskuan ikusi zuten. Oposizioa baketzeko ahaleginean, “Itzultze prozeso”-a berrituko zutela agindu zuten; baina, berriro ere, engainua izan zen gakoa. 1972an “itzultzeak” atxikipena (eta erosketa) esan nahi zuen bitartean, 1996an Estatu Batuetako base militarrak ordezkapen, modernizazio eta hedapenizatera pasa zen.
Agintariek plan bat iragarri zuten Futenmako aire-estazioa biztanle askoko erdiko gune batetik Henoko urrutiko eremura eramateko, Nago hirira, Okinawa uhartearen ipar-ekialdean dagoen kostaldeko landa-komunitate batera. Ordutik, birkokapena iragarri eta mende laurdenera, Estatu Batuen eta Japoniaren arteko aliantzak Futenma aireko estazioa mantentzen du oraindik, birkokatze planak etengabeko oposizio publiko bati aurre egiten dion bitartean. 1997an Nago hiriak birkokatze planari buruz egin zuen erreferendumean boto-emaileen % 80k baino gehiagok parte hartu zuen; emandako 30.900 botoetatik % 52,6-a eraikuntza planaren aurka agertu zen.
2004ko abuztuan, AEBetako Itsas Armadako helikoptero batek Okinawako Nazioarteko Unibertsitateko administrazio eraikinaren aurka talka egin zuen Futenma basetik gertu. Istripu horrek basea kentzeko bultzada berri bat bultzatu zuen, bai eta birkokatzeko planari buruzko gatazkarako ere. Agintari amerikarrek Futenma basea uhartearen iparraldera eramatea erabaki zuten, Oura (Henoko) badiaren inguruko eremuetara. Inamine Susumu Nago hiriko alkatea eta Onaga Takeshi Okinawa prefekturako gobernadorea, gobernu zentralak Futenmako basea Henokon birkokatzeko egindako eskaeren aurka agertu ziren. “Okinawa osoa” eslogan gisa sartu zuten, Okinawako biztanleen arteko elkartasuna eskatzeko eta Okinawako base militar estatubatuarren hedapenaren aurka egiteko.
Helikoptero estatubatuar bat erori zen Okinawako Nazioarteko Unibertsitatean eta kalte larriak eragin zituen (2004ko abuztua)
2019ko otsailaren 24an Nago prefekturan egindako erreferendumean, % 52,48ko partaidetzarekin, boto-emaileen % 72,2k (434.273) base militarrak birkokatzeko plana errefusatu zuten. Hala ere, erreferenduma sinbolikoa baino ez zen, emaitza ez baitzen loteslea Shinzo Abe lehen ministroaren gobernuarentzat. Japoniako eta AEBetako gobernuek planarekin aurrera jarraitzeko konpromisoa berretsi zuten, nahiz eta arazo tekniko garrantzitsuei, aurrekontuetako gainkostu ikaragarriei eta ingurumen-suntsiketa nabarmenari aurre egin behar dieten.
2021eko urtarrilean, Japoniako base militar estatubatuarren % 70a Okinawan dago. Baseei dagokienez, 47.300 militar eta senide estatubatuar bizi dira Okinawako prefekturan.
Henoko base militar berria eraikitzeko lanak, Oura badian
Okinawaren nortasun nazionala eta autodeterminazioaren aldeko borroka
1-Ryukyuren indigenitatea
Nazioarteko legeen arabera, “Herri indigenak” terminoa kanpoko botereek kolonizatu eta asimilatu zituzten eta, ondorioz, bertako kulturak, hizkuntzak, lurrak eta erakunde soziopolitikoak galdu zituzten populazioei dagokie. Gaur egun, 370 milioi indigena baino gehiago bizi dira munduan. Nazioarteko komunitateak nazioarteko legeak eta arauak sortu ditu pertsona horien eskubideak babesteko, kulturarako, hezkuntzarako, lurrerako, garapenerako eta autodeterminaziorako eskubideak barne direlarik. Tresna horien artean daude: herri indigenei buruzko Nazio Batuen 1989ko Hitzarmena eta Herri indigenen eskubideei buruzko 2007ko Adierazpena.
Eskubide indigenak oso garrantzitsuak dira Okinawako biztanleentzat, herri indigenak direlako eta base estatubatuarren kontzentrazioa haien eskubide indigenen urraketaren adibide delako. Okinawako biztanleak, lehenago Ryukyutarrak bezala ezagutuak izan zirenak, Ryukyuko Erresuma barnean bizi izan ziren XIII. mendetik Japonia Meijik uharte nazioa indarrez erantsi zuen arte. Japoniar domeinu kolonialaren pean, ryukyutarrek euren kultura, hizkuntza, lurra eta erakunde politikoak galdu zituzten. Bigarren Mundu Gerraren ondoren, okupazio gobernu estatubatuarra esperimentatu zuten, euren lurrak galduz instalazio militarren eraikuntzaren ondorioz. 1972an Japonia kontinentalera itzuli ondoren ere, Okinawako biztanleek armada estatubatuarraren etengabeko presentzia jasan dute, baita bertako kultura eta hizkuntzaren galera ere.
1990eko hamarkadan zehar, Okinawako aktibistek Ryukyuko Herri Indigenen Elkartea sortu zuten eta Nazio Batuen Erakundearen foroetan parte hartzen hasi ziren, AEBetako base militarrak ezabatzea eta Ryukyuko indigenen kultura eta hizkuntza babestea eskatzeko. Zehazki, behin eta berriz baieztatzen dute base militarren presentziak okinawatarrek lurrarekiko eta autodeterminazioarekiko dituzten eskubideak urratzen dituela diote, base horiek euren jaioterria okupatzen ari direlako. Eta azpimarratzen dute Japoniak eta AEBek Okinawa herriaren erabaki askea ez-onartzeko sistema aplikatzen dutela, Bigarren Mundu Gerraren aurretik zegoen Japoniaren oinarrizko egitura politikoan sustraiak hondoratzen dituen sistema berbera.
Erantzun gisa, NBEko erakundeek hainbat gomendio egin zizkioten Japoniako gobernuari, Okinawaren indigenitatea aitortzeko eta indigenen eskubideak babesteko. 2008an, NBEko Giza Eskubideen Batzordeak Japoniari eskatu zion Okinawako biztanleak herri indigena gisa onartzeko. 2009an, UNESCOk Ryukyu sei hizkuntza “arriskuan” edo “larriki mehatxatuta” daudela aitortu zuen. 2010ean, Arraza-bereizkeria Ezabatzeko NBEko Batzordeak AEBetako base militarren kontzentrazioa kritikatu zuen, “arrazakeria mota garaikide” gisa. 2014an, NBEko bi batzordeek gomendio gehiago eman zizkioten Japoniari.
Asiako Herri Indigenen Ituna (AIPP), 1992an herri indigenen mugimenduek sortutako erakundea.
2-Autodeterminazio-eskubidea
2014ko azaroko hauteskundeetan, “Okinawaren nortasuna” modako hitz bat bezala sortu zen. Hauteskunde hauek, AEBetako Itsas Armadako Futenma Aire Estazioa Okinawa prefekturaren barnean birkokatzeko planei buruzko erreferendum baten baliokidea zen (Ginowan hiritik, Naha kanpoaldean, biztanle gutxien zituen iparraldeko Henokoraino). Onaga Takeshi Nashako alkate ohiak, Henokon edo Okinawako beste edozein tokitan ordezkapen instalaziorik eraikitzearen aurkako kanpaina eginez irabazi zituen hauteskunde horiek.”Identitateak ideologiaren gainetik egon behar duela” deia eginez, Onaga gobernadoreak fronte bateratu bat eraiki nahi izan du base militarrak berritzeko planaren aurka. Horretarako, Okinawaren aliantza bat lortzen saiatu du, espektro politiko osoa hartuko duena, eskuineko demokrata liberaletatik hasi eta ezkerreko komunistetaraino.
Ordura arte, indar politikoak eskuin-ezker (kontserbadore-sozialista) ardatz batean lerrokatu ziren, Gerra Hotzaren garaian politika nazionalean nagusi izan zen zatiketa islatzen zuena. Egia esan, une horretan ezker-eskuin banaketak zentzua zuen Okinawan, Estatu Batuetako baseen gaineko gudu-lerro ideologikoak bat zetozelako, neurri handi batean, enpresa eta langile antolatuen arteko banaketa-ildoekin. Bainan lerrokatze hau 2009an hasi zen kolapsatzen Futenma aireko estazioaren inguruko eztabaida berpiztu zenean. 2010ean, Okinawako Alderdi Liberaleko (PLD) politikariek prefekturaren aurrerakoiekin bat egin zuten Futenma prefekturatik kanpo birkokatzea eskatzeko. PLDko disidente gehienek aliantza utzi zuten, egoitza nazionaletik presio handia jasoz. Azkenik, ideologikoki askotarikoa zen talde batek, Okinawaren identitatearen ideia, bere kausa bateratzaile bezala hartu zuen.
Takeshi Onaga, Okinawako gobernadorea, eta Shinzo Abe, Japoniako lehen ministroa
“Okinawaren nortasuna”, funtsean, Okinawako biztanleentzako autodeterminazio eskubidearen sinonimoa da: euren lurraren, uren eta beste baliabide batzuen erabilerari buruz beraiek azken hitza izan behar dutenaren ideia sinplea da. Egungo birkokatze-planaren aurkako argudioa da hori. Autodeterminazioa subiranotasun kontua da, Japoniako prefekturei bermatutako autonomia mugatua baino askoz haratago doana. Okinawako biztanleek autodeterminazio eskubidea ezarri ahal izango balute, Japoniako eta AEBko gobernuek ezingo lituzkete jada euren inguruko oinarrizko gaiak erabaki, eta Okinawako herriaren borondatea errespetatu beharko lukete.
Okinawaren autodeterminazioaren aldeko mugimenduak uharteetan indarra hartu badu ere, erabateko independentziaren aldekoak gutxiengoa dira. Egoiliar gehienak japoniar eta okinawar gisa identifikatzen dira. Ez da ahaztu behar Okinawako ikasketetan aitzindari izan zen Iha Fuyu (1876-1947) Okinawako biztanleek eta japoniarrek etnia eta kultura sustrai berberak dituztela adierazi zuela. Okinawako kultura bereizgarria japoniar kulturaren urruneko jatorriarekin lotzean, Okinawarako toki bat eraikitzea espero zuen, Japoniako zati integral gisa. Bere helburua, Okinawako biztanleen artean, Uchinanchu nortasun zentzu bat sortzea eta gordetzea zen, asimilazioa arbuiatu gabe, Okinawa Japoniaren zati integral bihurtzea ahalbidetzeko, Okinawako hizkuntza eta kulturaren izaera bakarra galdu gabe. Iha Fuyu-ren lanak eragin handia izan zuen Okinawaren ikerketetan eta, oro har, Okinawako intelektualen pentsamenduan, eta, neurri handi batean, bere ideiak nagusi izaten jarraitzen dutela esan daiteke.
Hala ere, gerraren ondoren, arazo berri bat sortu zen: Okinawak pairatzen duen eta bertako biztanleek oso kontziente diren “egiturazko diskriminazioaren” tratu berezia. Izan ere, Bigarren Mundu Gerraren azken etapan Japoniak Okinawa sakrifikatu zuen uharte nagusien defentsarako. Gerraren ondoren, Japoniak Okinawa kontinentearen onerako baztertu eta sakrifika zitekeen zatitzat hartzen jarraitu du. 1-Okupazioa 1952an amaitu zenean, Japoniak Okinawaren gaineko subiranotasun nominala mantendu zuen, baina, San Frantziskoko Bake Itunaren hirugarren artikuluaren arabera, uharteak entregatzea erabaki zuen, Estatu Batuek bananduta administra zitzaten. 2-Okinawa, azkenik, japoniarren kontrolera itzuli zen 1972an, baina bere tratamendua Japonia eta Estatu Batuetako gobernuen arteko akordioen mende geratu zen. Beraz, Okinawa, Japoniako muturrik urrunenean dagoena, musker baten buztana bezala sakrifikatua izan daiteke. Japoniak egoera desegoki bati aurre egiten dion bakoitzean, Okinawa saltzeko merkantzia bezala erabiltzen du, bere guduak egiteko edo base militarrak ezartzeko toki bezala. Okinawako biztanleentzat, Japoniako zati bihurtzeak, betiko biktima baten posizioan jarriak izatea esan nahi du.
Bestalde, “Egiturazko diskriminazio” hori oso agerikoa da okinawandarren eguneroko bizitzan. Japonia eta AEBen arteko Segurtasun Itunaren ondorioz, AEBetako instalazioek Okinawa uharte nagusiaren % 15 hartzen dute. Okinawako biztanleek euren buruari galdetzen diote zergatik bere prefekturak, Japoniako lurrazal osoaren % 1 baino gutxiago dena, AEBetako instalazio militarren % 70 baino gehiago hartzen duen. Estatu Batuek Okinawan duten presentziak berebiziko eragina du bertako biztanleen segurtasun nazionalean eta bizi-kalitatean. Ingurumen-inpaktuetatik hasi (kutsadura eta zarata handiagoa, biodibertsitatearen aurkako mehatxuak) eta segurtasun arazoetara (676 abiazio-istripu 1972 eta 2015 artean), herritar askok aipatzen dituzte base militarrek beraientzat dakartzaten era guztietako arriskuak. Beste batzuek, berriz, militarrek egindako krimen ankerrak aipatzen dituzte, esaterako, 1995ean hiru kidek hamabi urteko neskato japoniar bat bortxatu izana.
Beraz, okinawatar izatearen eta autodeterminaziorako eskubidea izatearen kontzientzia identitarioa gerra ostean hasitako tradizio honetan oinarritzen da: Japoniaren traizio-jarrera horren ondorioz galdu diren giza eskubideak eta autonomia berrezartzeko borrokan. Egiazki, Okinawaren historia, uharte guztien borrokaren garaitik, egiturazko diskriminazio horri aurre egitean, autogobernuaren eta giza eskubideen bilaketa izan da Uchinanchu nortasuna baieztatzeko modurik onena. Azken finean, Okinawako buruzagiak gaur egun nabarmentzen ari diren nortasun partekatua ez da Ryukyuko Erresumatik zuzenean jaisten den zerbait, baizik eta gerraosteko borroka partekatuan oinarritzen den zerbait. Okinawako biztanleek zapalkuntza neurrigabeari eta haien eskubideen urraketa nabarmenari aurre egiteko eraiki duten elkartasun sozialean ditu sustraiak.
Manifestazio masiboak AEBetako base militarren aurka (2018-5-11)
Okinawa, herri erresilientea
Okinawako biztanleek, historiako azken 400 urteetan, euren subjektibotasuna kentzen dieten kanpoko indarrek ondoz ondoko zigorrak jasan dituztela ikusten dute, militarismoa euren hondabide berezia delarik: Satsumako gobernua 1609an, Japongo Estatu modernoa 1879tik 1945era, AEBko zuzeneko gobernu militarra 1945etik 1972ra eta japoniar domeinu nominala 1972 ondoren. Orduan, atzerriko inposizioak saihesteko edo haiei aurre egiteko gai ez bazen ere, 1996tik aurrera oreka aldatu egin zen. Okinawa, pixkanaka, paper garrantzitsu bat betetzera iritsi da, gutxitan ezagutzen den arren, eskualde eta mundu mailako sisteman. Okinawa Estatu erresilente bihurtu zen. Beren asmoen eta autonomiaren ukazioaren proportzioan, Okinawako biztanleek, euren uhartearen patua ez ezik, Japoniako “Estatu bezeroaren” zutabeak eta AEBk ezarritako erregio ordena globala ere desafiatzen dituzte.
Futenmako Itsas Armadaren base militarraren aldeko borroka eta hura ordezkatzeko plana, eskuarki base bakarraren eraikuntzaren inguruko borroka gisa irudikatua, hori baino askoz gehiago da. Okinawako komunitateak Japoniako eta AEBko estatu-nazioen aurka borrokatzen du. Okinawak 2012tik aurrera, herri-subiranotasunaren printzipio konstituzionalari gogor eutsiz, harrigarria bada ere, abantaila du. XXI. mende hasierako mugimendu demokratiko globalen testuinguruan ulertu behar da haren borroka.
Ryukyu Errepublikaren bandera
1609aren aurreko mendeetan, Okinawaren eskala txikia eta potentzia nagusien isolamendu geografiko erlatiboa izan ziren bere indarguneak. Baina 1609aren ondoren, indarrez lehiatzen eta nagusitzen ziren estatu-nazioen aroan, ahulgune bihurtu ziren. Japoniako estatu-nazioak eta bere patroi estatubatuarrak Okinawaren kokapena “Japonia bera” defendatzeko eta indar militarraren proiekzio erregional eta globalerako erabakigarria dela ikusten jarraitzen dute. Okinawako biztanleek badakite, euren historiagatik, armadek ez dituztela pertsonak defendatzen, eta segurtasuna, termino errealetan, inguruko herrialdeekin harreman estuak, adiskidetsuak eta lankidetzakoak ezartzearen araberakoa dela. Segurtasun hori lortzeko, Okinawan diseinatzen diren “gerrarako prestakuntza” funtzioak, Asia eta Ozeano Bareko eskualde osoko botere estatubatuarra ziurtatzeko, “bakea sendotzeko” funtzio bihurtu behar dira.
Horretarako, ezinbestekoa da ikuspegia aldatzea eta bi herrialde handi eta boteretsuen arteko harremanak begiratzea, ez hiriburuen eta botereguneen ikuspegitik, baizik eta eskualde nahiko urrun eta periferiko baten ikuspegitik (Okinawa) eta eskualde horren barruan, are urrunagoko herrixka (Henoko) eta badia (Oura) batetik. Eta orduan, Okinawa, Henoko eta Oura badiaren etorkizunaren berehalako arazoez haratago, gaur egun abian diren borrokek galdera garrantzitsu batzuk azpimarratzen dituzte: herri subiranotasunaren, oinarrizko giza eskubideen eta bakearen berme konstituzional japoniarrak Okinawari aplikatzen ez bazaizkio, zer esan nahi du horrek herrialdearen gainerakoarentzat? Izan ere, Okinawako biztanleek borrokan jarraitu zuten eta estatu zentraleko agintariei eta munduko militar kolosoari “ez” esateko elkartu ziren. Ez da txantxa. Gauzak horrela, konpon al daiteke bateraezintasun hori estatuko sistemaren barruan, edo, aitzitik, Okinawa estatu japoniarretik partzialki edo osorik bereiztera doa?
Okinawan prozesu baten historia garatzen ari da. Prozesu horren bidez, Japoniako historian lehen aldiz, indar demokratikoek aurrea hartu dute, eta, denbora luzez, historiaren nondik norakoa zehazteko funtsezko gai bihurtu dira. Borroka hori oso garrantzitsua da, Japoniako eta Ameriketako Estatu Batuetako gobernuei mezu argia bidali baitiete: “Ez!” borobila base militarren proiektu berriari. Aldi berean, inguruko herrialde guztiei zuzendutako beste mezu bat ere gordetzen du, hain zuzen ere, bestelako etorkizun baten ikuspegi positiboa.
