Idoia Filloy Nieva Eliseo Gil Zubillaga
Iruña-Veleia urtebete geroago
Gaur urtea bete da guztiz modu irregularrean baztertu gintuztela Iruña-Veleiako ikerketa proiektutik, bertan hamabost urtean ilusio handiz lanean aritu ondoren. Horren ondorioz, ezin dugu segitu gure lanbidean lanean, nahiz eta hiru hamarraldiko ibilbidea egina izan, eta arrastaka eraman gaituzte difamazio publikoaren bide latzean, batzuetan modu ageriagoan eta bestetzuetan ezkutuagoan. Eta hori guztia, hain zuzen, Euskara, Kultura eta Kirol arloko foru diputatuaren erabaki politiko baten ondorioz. Erabaki horren oinarrian, diputatu horrek izendaturiko aholku batzorde baten txostenen ondorioak zeuden, eta erabaki horrek foru agindu bat ekarri zuen. Baina foru agindua idatzi zen garaian, eta hau bitxia eta penagarria da inondik ere, txosten horietatik bat bakarra zegoen emana. Batzordea bukatu eta handik hilabetera gainerako txostenen edukia jakin zenean, ikusi zen txostenetan ez zegoela inolako frogarik akusazioaren oinarriari eusteko; hau da, ez zuten demostratzen grafitoak -400 bat- oraingo faltsifikazio baten emaitza zirenik. Are gehiago: ez zuten frogatzen erromatarren garaikoak izatea ezinezkoa zenik.
Ustezko faltsifikazio frogatu gabeko horri dagokionez, eta kontuan harturik salaketek nolako bidea egin duten Fiskaltzan, zurrumurruak zabaldu dira, nahita zabaldu ere, faltsifikazioaren egileen inguruan. Zurrumurru horien bitartez, gure ustetan, baldintzatu nahi izan dituzte dagokionaren erabakiak eta, era berean, inork babesa agertzea ere bai; hala, jarrera jakin batzuk sendotu nahi izan dituzte jendaurrean, eta argitutzat eman kontua, nahiz eta argituta ez egon. Izan ere, nola egotzi inori delitu baten errua, ez baldin bada frogatu delitua egin denik ere?
Diputazioak uko egin dio, hasiera-hasieratik, bai beharrezko eztabaida zientifikoa zabaltzeari, bai analisi sinple eta merke batzuk egiteari, nahiz eta badakien lagundu egingo luketela kasua argitzen. Zergatik? Zeuek atera ditzakezue ondorioak.
Hori guztia gorabehera, eta nahiz eta handiak izan diren presio akademiko, mediatiko eta nolanahikoak, eztabaida zientifikoa modu naturalean egin da. Eta beste hamahiru txosten osatu dira. Horietatik lauretan, segurtatu dute egokia izan dela guk erabilitako metodo arkeologikoa. Beste sei txostenetan, grafitoen edukia aztertu dute latindar eta euskal hizkuntzalaritzen, palografiaren, ikonografiaren ikuspegitik; eta hauxe da ondorioa: guztiz posible da grafitoak erromatarren garaikoak izatea, eta kontuan hartu da batzordeak garai hartarako ezinezkotzat jotako gauza asko ez direla ezinezkoak eta ondo dokumentaturik daudela Antzinaroan. Azkenik, beste hiru txostenetan, grafitoen azaleko ezaugarri fisikoak aztertu dituzte: erakutsi dute ezin direla izan oraingo faltsifikazioak, eta analisien bidea ireki dute hori egiaztatzeko.
Gure ustez eztabaida zientifikoa bukatu gabe dagoenez, kontuan hartu nahi dugu luze gabe topagune ireki bat egiteko aukera -kongresu bat, azken batean-, eta gonbidaturik egongo dira batzordeko kideak. Hori iritsi bitartean, aurreratu nahi dizuegu laster argitaratuko ditugula, webgune baten bitartez, grafito ezohikoak deitutakoak, bakoitzaren deskripzioarekin, eskura dauden argazkiekin eta testuinguru arkeologikoarekin. Material hori eskura izango dute interesa duten eta jakintza zientifikoaren aurrerapena nahi duten guztiek; modu gardenean jarriko da, espiritu kritikoari atea zabalduz, eta seriotasuna eta heziera ona izango dira muga bakarrak. Guk adierazi nahi dugu gizakiak garela eta sufrimendu publiko eta pribatuen zama daramagula gu bila ibili gabe, baina ahal dugun guztia egingo dugu Iruña-Veleiako kontu berezia, berriz ere, zientziaren bidean sar dadin, ez baitzuen hortik sekula atera behar. Azken batean, mintzagai dugun kultur ondare horrek gure errespetu guztia merezi du, eta zorrotzenik zaindu behar zuen erakundearen errespetua ere bai.
Elkarrizketa: Hector Iglesias.
Euskal Ikasketetan doktore
Veleiako idazkunen benetakotasunaren aldeko artikulua argitaratu berri du Bordeleko Unibertsitateko Iker zentroko ikerlariak. Gorrotxategi eta Lakarraren tesien aurka egin du.
«Idazkunek benetakoak behar dute,
garai hartakoak izan daitezkeelako»
Alberto Barandiaran.
Hector Iglesiasek (A Coruña, Galizia, 1967) hainbat ikerketa argitaratu ditu azken urteotan onomastikaz eta toponomastikaz, eta, bere azken artikuluan, Veleiako idazkunen benetakotasunaren aldeko frogak «ugari» direla idatzi du. Juan Martin Elexpururekin batera, bera da Joakin Gorrotxategi eta Joseba Lakarra EHUko katedradunei kritikak publikoki egin dizkien bigarren euskal filologoa. Idatziz erantzun die galderoi.
Idazkunen benetakotasuna ezin dela filologiatik epaitu idatzi duzu. Zergatik?
Filologia gizarte zientzia da. Ez da zientzia zehatz bat. Beraz, beti dudatxo bat geldituko da. Bi hizkuntzalari horiek aldarrikatzen dutena ez da zehatza, iritzi pertsonal bat da. Arkeologiak eta laborategiko analitikek beti gaina hartuko diote filologiari. Komunitate zientifikoaren aditu guztiek aspalditik onartutako oinarrizko printzipioa da. Orduan, egia jakiteko zer egin behar da? Laborategiko analitikak. Zenbaitek ez dute nahi analitika horiek egin daitezen. Jarrera hori ezin ulertuzkoa iruditzen zait, eta batez ere oso arraroa eta susmagarria.
Zure iritziz, idazkunak benetakoak dira. Faltsutasuna ez delako demostratu, ala garai hartakoak izan daitezkeela iruditzen zaizulako?
Nire iritziz, benetakoak izan behar dute, garai hartakoak izan daitezkeelako. Adibidez: denos inskripzioa. Gorrotxategik idazten du ez dela posible denoc irakurtzea, eta arrazoi du. Eransten du pertsona-izen bat izan litekeela, baina ezezaguna zaiola. Antroponimo zelta dugu izen hori, baina mundu osoan hamar bat adituk bakarrik ezagutzen dute. Nola da posible balizko faltsutzaile batek izen zelta hori ezagutzea eta Diputazioko txosten-egileek ez?
Neurri batean, euskal hizkuntzalaritzaren lerro nagusi edo onartuenaren aurka egiten ari zara.
Ni ez noa euskal hizkuntzalaritzaren lerro onartuenaren aurka, alderantziz baizik. Oso maila handiko euskalari ospetsu batzuen teoria gehienak nire ikerketatik indartuak ateratzen dira, adibidez [Rene] Lafonenak, [Henri] Gavelenak eta [George] Lacomberenak, [Koldo] Mitxelenarenak ahantzi gabe.
Beste era batera esanda, egungo bi hizkuntzalari ospetsuenen autoritate akademikoa zalantzan jartzen ari zara?
Nor dira bi ospetsuenak? Nire ikerketa-artikuluan hizkuntzalari ospetsu asko aipatzen dira. Orduan, nor dira «egungo bi ospetsuenak»? Eta zergatik bi, eta ez hiru edo lau? Autoritate akademikoa? [Ernest] Einsteinek bere teoria famatua asmatu zuelarik ez zuen autoritate akademiko-rik batere. Bulego ilun batean menpeko langile purtzil eta pobre bat zen. [Jean-François] Champolionek ere, karaktere hieroglifikoak dezifratu zituelarik, garai hartako jakintsuek beretaz trufatzen ziren. Zer da autoritate akademikoa? Hemen denak doktoreak eta ikertzaileak gara. Eta doktoreak ez direnek ere guk bezainbat balio dute ikerketaren munduan, niretzat bederen ez da duda izpirik. Zerbait aurkitzeko behar da oroz gainetik bilatu.
Iker laborategiko ikerlariek Gorrotxategi eta Lakarraren ondorioak babestu dituzte idazki baten bidez. Zure artikulua baztertzen dutela iruditzen zaizu?
Iker laborategiko ikerlariak, baina nor? Nik testu anonimo, oso orokor eta zehaztugabea irakurri dut Interneten. Ni ere Iker laborategiko ikerlari kidea naiz, eta ez dut deus izenpetu ezta ikusi ere. Eta nire izena, nire deitura eta nire ikerketak ez dira sekulan aipatuak testu horretan. Nik bederen ez dakit norentzat den. Iker laborategiko ikerlari gehienek elkar ezagutzen dugu, baina, haietarik bihi batek ez ditu nire ikerketa-artikulua eta hor aipatzen diren argudioak zalantzan jarri, ezta argudio bat ere. Orduan, pentsatzekoa da nire argudioak onartzen dituztela. Ni eztabaidatzeko prest nago, baina serioski.
