Georgiako oroimen eta kontakizun historikoaren eraketa XIX. mendearen amaieran hasi zen, georgiar nazionalismoaren jaiotzaren aroan. Errusiako politika inperialaren aurrean, Georgiaren historiak georgiar nortasun etnikoa berreraiki eta berpiztu zuen. Eta hau oso garrantzitsua izan zen, ondoren, sobietar garaian, Georgiako narratibak, Sobietar Batasunaren kontakizun ofizialari arrakastaz aurre egin ziezaion. Perestroikaren garaian, historiaren aldeko borroka areagotu egin zen, eta talde etniko desberdinek elkarri bultzaturiko narratiba baztertzaileak agertu ziren, ondorioz, oroimen-gerrak eragin zituztenak. Aro postsobietarrean, gatazken memoria kolektiboak narratiba historikoen birkonfigurazio-prozesua zaildu zuen. Gaur egun, narratiba gatazkatsuak gainditzeko prozesu honek jarraitzen du.
Errusiar Inperioaren garaia.
1860ko hamarkadan, “Tergdaleulebi” izeneko georgiar gazteak (Tergi/Terek ibaitik ura edan zutenak, Georgia eta Errusiaren arteko muga tradizionala), hau da, Errusiara ikastera joan zirenak, euren jaioterrira itzuli ziren, Errusiako unibertsitate nagusietatik graduatu ondoren. Georgiako nortasun berri baten bilaketan, abertzaletasun aristokratikoaren mundu zaharra nazionalismoaren, eskubide berdintasunaren, errealismoaren eta aurrerapen zientifikoaren kontzeptuekin busti zuten. Ilia Chavchavadzek, bere figura nabarmenenak, proiektu nazionalaren inguruak eta lehentasunak markatu zituen, hau da, nortasun kulturalaren eraketa, hizkuntzaren erreforma eta historia nazionalaren azterketa (Miroslav Hrochen nazionalismoaren sorreraren lehen etapa). Tergdaleulebitarren jarduerek Georgiako gizartea herrialde bereizi gisa sendotzen lagundu zuten. Orain denak batuta zeuden “Georgia” kontzeptuaren pean.
XIX. mendeko azken hamarkadetan georgiar historiografia sortu zen Errusiako politika inperialarekin zuzeneko konfrontazio giroan. Mehatxu inperialaren aurrean, helburu inperialen arabera georgiarren memoria historikoa berreraikitzea helburu zuena, Georgiaren historia georgiar identitate etnikoa berreraikitzeko eta berpizteko marka bihurtu zen. Honela, georgiarrek beti erreferentzia egiten zioten euren iragan urruneko historiari errusiar kolonizatzaileen gainetik lehentasuna zuten baieztapenak babesteko. Salbuespen etniko bereziaren nozioak, sufrimendu eta errepresio gaiekin batera, georgiarrei historia nazional bat markatzeko aukera ahalbidetu zien, beti ere zapaltzaile “beste” baten aurka.
Georgiako historiografiaren sortzaileen artean, Ivane Javakhishvili da pertsonarik nabarmenena. Javakhishvilik jarraitu beharreko eredu narrativo bat ezarri zuen, ondorengo garapenaren norabide nagusiak zehaztu zituena. Bere narratibak georgiarren nortasuna indartzea zuen helburu; historiak “beste batzuekiko” desberdintasuna adierazi behar zuen, herrialde barruan zein kanpoan. Beraz, narratiba etnozentrikoa zen ezinbestean, georgiar etniaren historia irudikatzen zuena. Javakhishvilik Georgia Kaukaso eta Ekialde Hurbileko testuinguru zabalenean kokatzen zuen arren, Georgian bizi ziren talde etniko ezberdinak ez ziren ordezkatuak agertzen.
Ivane Javakhishvili (1876-1940)
Georgiako Errepublika Demokratikoaren garaia (1918-1921)
1918ko maiatzaren 26an, Errusiaren kolapso inperialaren eta nazioarteko gatazkaren erdian, Georgiako Kontseilu Nazionaleko kideek Georgiaren independentzia aldarrikatu zuten. Georgiako Errepublika Demokratikoak ez zuen asko iraun, baina bere ondarea oso garrantzitsua da Georgia modernoarentzat. Maiatzaren 23a, independentzia aldarrikatu zen eguna, jai nazionala da gaur.
Georgiako sozialdemokrata mentxebikeak izan ziren Europan lehen estatu sozialdemokrata ezarri zutenak. Gobernuak munduko konstituzio aurrerakoienetako bat sortu zuen, zuzenbide estatua, askatasun politiko eta zibil zabalak, eskubide sozialak, lan babesak eta emakumeen eskubideak bermatzen zituena. 1919an, Estatu Batuetan, emakumeek oraindik bozkatzeko eskubiderik ez zutenean, Georgian, bost emakume aukeratu zituzten parlamenturako, demokratikoki hautatutako lehen emakume musulmana barne.
1921eko otsailaren 21eko Konstituzioa (duela 100 urte) oso garrantzitsua da. Onartu eta gutxira, Georgia Errusiak okupatu zuen eta Konstituzioa bertan behera geratu zen. Ez da kointzidentzia bat gaur egun indarrean dagoen 1995eko Konstituzioak 1921eko Konstituzioaren legatu historiko eta legalean oinarritzen den hitzaurrean ezartzea, horrela, Georgia modernoaren eta orduko Georgiako Errepublika independentearen arteko lotura jaraunspen politiko eta legezkoa aitortuz. 1921eko Konstituzioak Georgiak garai hartan estatu bateratu, demokratiko eta independente bat eratzeko zituen nahiak sinbolizatzen ditu.
1921eko otsailaren 21ean, Georgiako Batzar Konstituziogileak lehen konstituzioa onartu zuen Errusiaren independentzia berreskuratu ondoren.
Sobietar garaia (1921-1991)
Sobietar domeinuaren lehen fasean, 1921etik 1930eko hamarkadaren erdialdera, nazionalitateen politika nagusitu zen (“nativizatsia”, “korenizatsia”), narratiba historikoan aldaketa esanguratsuak ekarri zituena. Politika honek “familia sobietarrean” integratu beharko liratekeen nazioen nortasunen garapena bultzatu zuen. 1930eko hamarkadaren erdialdetik aurrera, “korenizatsia” ren lehen etapa hau nazioen hurbiltze politikak ordezkatu zuen, sobietar herri bakarraren eraketaren helburua azpimarratzen zuena. Sobietar kultura, nazionala formaz eta sozialista edukiz, oinarri gisa erabili beharko litzateke, beraz, Estatuaren interes bereziko helburua baitzen. Historia, sobietar identitate komunaren eraketarako funtsezko tresna bezala hautemana izan zen. Ikerketa historikoan onartutako diskurtso bakarra materialismo historiko marxista izan zen.
1922tik aurrera, “Georgiako historiaren” irakaskuntza indargabetu zuten eskoletan eta Tbilisiko Unibertsitatean. Ikasgai berri bat sartu zen, “Klaseen borrokaren historia”, bigarren hezkuntzako erakunde guztietan. Goi-mailako hezkuntzako erakundeetan, “Georgiaren Historia” ren ordez “Gerra Zibilaren Historia SESBen” jarri zen. Hala ere, klase-borrokaren historia sartzeko ahaleginak porrot egin zuen eta historia nazionalak ikuspegi materialista marxista-leninistatik berridazteko prozesuari ekin zitzaion. 1929an, “SESBeko herrien historia” terminoa erabiltzea derrigorrezkoa zen SESBeko historialari guztientzat. 1930eko abenduan, Tbilisiko Unibertsitatean egindako bilkura berezi batean, Javakishviliren lana berriz ebaluatu zen enpiristatzat eta marxismo aurkakotzat hartuz, antzinako herrialde feudal-nazionalistaren ordezkari bat balitz bezala.
1934an, “SESBen historia” argitaratu zen, Stalin, Zhdanov eta Kiroven egiletza bateratuarekin, “herriak” terminoari inolako erreferentziarik egin gabe. Argitalpen honetatik aurrera, sobietar historia gero eta errusiarragoa bihurtu zen, ezberdintasunak gutxituz, Errusiaren kolonizazioa eta anexioa justifikatuz, eta herri guztien eta Errusiaren arteko borondatezko batasuna azpimarratuz. Ordutik, “SESBen historia” aztergai eta ikerketa gai nagusi bihurtu zen, Sobietar Batasuneko herri guztien iragan komuna islatzen baitzuen.
Historia nazionala ez zegoen debekatuta Sobietar Batasunaren historia komunaren esparruan kokatzen bazen. Honela, “Georgiaren historia” bigarren mailako eskoletan ikasketa planetan txertatu zen. Georgiarren kontakizun historikoaren patroiak bere horretan jarraitu zuen, ezaugarri nazional jakin batzuk zituzten herritik irtendako heroi berriak sartzea eskatzen zuen marko metodologiko marxistara egokitua. Ondoriozko narrazioa, urtez urte testuliburuetan eta zientzia-edizioetan agertzen zena, oposizio “on-txar” erako kontakizun sinplifikatu bat zen, pixkanaka pentsamendu murritz bat sortzea helburu zuen klixe bihurtu zena.
Hala ere, SESBek bultzatutako nazionalitate politikak ez zuen arrakastarik izan Georgian. Sobietar estatuak, jada, literatura nazionala, folklore elkarteak eta museoak sortu zituen, eta, beraz, kontrahistoriak sortzeko beharrezko tresnak ematen zituen. Nazio historiaren potentzial hunkigarriak indartsua izaten jarraitu zuen Georgian, eta sobietar narratiba ofizialari arrakastaz aurre egin zion.
Perestroikaren garaia
Garai honetan nortasun nazionalaren berpizte bat izan zen, baita historia nazionalarekiko interesa nabarmen handitu ere. 1980ko hamarkadaren erdialdetik, Georgiaren historia derrigorrezko ikasgai bihurtu zen bigarren eta goi hezkuntzan. Historiografiaren zeregin nagusia historia berreraikitzea izan zen. Narratiba berrian, lehen aldiz, sobietar garaian debekatutako gai ugari atera ziren argitara. Honela, Georgiako Errepublika Demokratikoaren garaiko figura politiko eta publikoen izenak agertu ziren, baita errepresio sobietarren biktima izan ziren georgiar buruzagi politiko eta intelektualenak ere, bereziki sobietarren aurkako altxamenduen eta 1924ko matxinadaren buruzagienak. Gertaera historikoen berrebaluazioa hasteko garaia iritsia zen, baita horietatik ondorioak ateratzekoa ere, baina zuhurtziaz, erradikalismoan erortzea saihestuz.
1980ko hamarkadaren amaieratik, eredu narratiboa etnozentrikoagoa bihurtu zen. Eskubide nazionalen aldeko borrokak kutsu politikoa hartu zuen, eta Georgiako narratibak aurre egin behar izan zien bai Abkhazia eta Hego Osetiako kontranarratiboei, bai 1989ko apirilaren 9ko gertaerei.
Abkhazia. Georgiar narratiba abkhaziarren jatorri etnikoen arazoan zentratu zen, eta, beraz, Pavle Ingorokhva aditu georgiarraren teoria aktibatu zen, XX. mendearen erdialdean formulatua. Ingorokhvaren iritziz, abkhaziarrak ez ziren jatorriz Hego Kaukasokoak, askoz beranduago kanpoaldetik “georgiar” lurraldera iritsitakoak baizik. Ikuspuntu honen aurka, abkhaziar historialariek azpimarratu zuten abkhaziarrak antzina-antzinatik bizi zirela Abkhaziako lurraldean. Stalin eta Beriak bultzatutako “georgianizazio” politika, abkhaziarren asimilazio demografiko eta kulturala ekarri zuena, abkhaziar nazionalismoaren gune nagusi bihurtu zen. Abkhaziarren iritziz, euren zapaltzaile nagusiak Georgiako buruzagiak eta Kremlingo lobby georgiarra ziren, “Abkhaziari memoria historikoa kentzearen” errua egotziz. Georgiarrak eta abkhaziarrak lurralde aldarrikapenak justifikatzen saiatzen ziren, baliabide historiko berberengatik lehiatuz eta elkarri historia lapurtzearen errua leporatuz. Horrela, 1980ko hamarkadaren amaieran, georgiarrak eta abkhaziarrak memoria historiko guztiz desberdinak eta elkarren kontrakoak zituzten herriak ziren.
Hego Osetia. Bere narratiba 1918-1921eko gertakarien inguruan kokatu zen. Sobietar historiografian, 1919an gertatutako osetiarren altxamendua, mentxebikeen zapaltzaileen aurkako matxinada herrikoi bezala interpretatu zen. Aldiz, georgiar historialariek altxamendua sobietizazioaren preludio subertsibo bezala ebaluatu zuten 1921ean. Osetiarren irudi oso estereotipatua ezarri zen, hain zuzen ere, atzerriko erasotzaileen (errusiarren) laguntzaile fidagarri bihurtu ziren pertsona migratu batzuena. Osetiako nazio-narratibak georgiar gobernuak osetiar herriaren aurkako genozidioa aurrera eramateko saiakera gisa aurkeztu zuen gatazka.
1989ko apirilaren 9ko gertaerak. Lehian zeuden narratiba hauek indartu eta aktibatu egin ziren 1989ko apirilean Tbilisin gertatutako jazoerekin. Apirileko manifestazioak abkhaziar buruzagi politiko eta intelektualek egindako “Likhniren adierazpenak” eragin zituen, Moskuri Abkhazia Georgiatik bereiztea eskatuz. Honi erantzunez, Zviad Gamsakhurdia eta Merab Kostava georgiar mugimendu independentistako buruzagiek, Tbilisin manifestazio bat egiteko deia egin zuten. Eta Abkhaziako Errepublika Autonomoak egindako mugimenduen aurkako protesta gisa hasi zena, Moskuko gobernuaren aurkako manifestazio zabalago bihurtu zen. Sobietar tropek bortizki zapaldu zuten manifestazioa, 21 hildako izan zirelarik (gehienak emakumeak). 1989ko apirilaren 9ko tragedia, Georgiaren independentzia modernoa ekarri zuen funtsezko gertaera izan zen. Gertaera tragiko hauek Georgiako Alderdi Komunistari ospea kendu zioten eta oposizio nazionalista Georgiako lehen hauteskunde askeetan boterea lortzera bultzatu zuten.
1989ko apirilaren 9ko sarraskiaren biktimen argazkiak (gehienak emakumeak) Tbilisiko publizitate-hesi batean
Kaukasoko Ikerketa Baliabideen Zentroek 2020ko irailean egindako inkestaren datuen arabera, georgiarrak ados daude (% 95) apirilaren 9a tragedia bat izan zela esatean. Bestalde, inkestatuen bi herenek 1989ko apirilaren 9a gertaera positiboa izan zela uste dute, Georgiaren independentziarako bidea erraztu baitzuen (ikus 2. irudia). Badirudi apirilaren 9ak konnotazio positiboak dituela georgiarrentzat, bi arrazoirengatik. Lehenik, batzuek sarraskia beharrezko sakrifizio baten nozioarekin lotzen dute, hau da, independentziaren eta askatasunaren ideien ondorioz (guztietan nobleenak) hil zirelako ideiarekin. Bigarrenik, 1991n, Gamsakhurdiak tragediaren bigarren urteurrena aukeratu zuen Georgiako Estatuaren Independentzia Berreskuratzeko Legea sinatzeko. Honek esan nahi du georgiarren oroimenean independentziaren data, apirilaren 9a, bat datorrela hildakoen doluarenarekin. Ondorioz, hain egun berezian egindako independentzia aldarrikapen honek Gamsakhurdiaren figura politikoa nabarmendu du eta georgiarrek harekiko zuten begikotasun jarrerak areagotu ditu.
Zviad Gamszahurdia eta Merab Kostava
Gamsakhurdia eta Kostava ez ziren borrokatu Sobietar Batasunetik banatzeko eta estatu berri bat sortzeko, independentzia berrezartzeko baizik, bi aldiz lapurtua izan zena: lehen aldian, 1801ean, Errusiar Inperioak, bigarrenean, boltxebikeek, 1921ean. Berriro independentzia aldarrikatuz, 1991n, buruzagi hauek Georgiako Errepublika Demokratikoaren Independentzia Aktari (1918) erreferentzia egin zioten. Estatu independente hau Boltxebikeen Armada Gorriak zapaldu zuen 1921ean. Nazio guztiek sinboloak behar dituzte estatu bat ezartzeko, bereziki independentzia berrezartzeko, eta Lehen Errepublika izan zen georgiarrek sobietar garaiaren amaieran zuten bakarra.
1989ko apirilaren 9ko tragedia oroitzeko eskultura Legebiltzarraren eraikinaren aurrean
Sobietar ondorengo aroa
Sobietar Batasunaren kolapsoaren ondoren, Georgia independenteko estatuak interpretazio nazional berri bat proposatu zuen. Nazioa ideal berrien inguruan sendotzea eta identitate berriak eratzea izan ziren prozesu honen erronka nagusiak. Historiaren bertsio nazional berri bat beharrezkoa zen estatua eta identitate nazional berria sortzeko. Garai hartan, buruzagi sobietarrek aktiboki erabili zuten beren historiaren bertsioa, eta eguneroko bizitzan islatutako heroi eta traidore sobietarren mitoak sortu zituzten. Beraz, narratiba horien berrebaluatzea eta horien ordez beste batzuk jartzea “tradizio” honen jarraipen moduko bat da. Antzeko eraldaketa motak izaera sistemikoa eta, aldi berean, ziklikoa dute, memoriaren politikaren joerak eztabaidatzeko aukera ematen dutenak. Gainera, trantsizio-aldi batean, memoriaren politika egoera geopolitiko berri eta zailetara egokitu behar da, eta, beraz, memoria kolektiboa ez da soilik gogoratzeko prozesu bat, baizik eta baita gizarte baten etorkizuneko ikuspegiaren proiekzio bat ere.
Georgia 1991n independizatu zen Sobietar Batasunetik, eta 1992ko uztailean Nazio Batuetan onartua izan zen. Georgiarrek estatu independente bat izateaz duten harrotasunak herrialdearen historiaren memoria kolektiboa moldatu du 1989az geroztik. Georgiaren historia modernoaren kontakizunean garrantzi handia ematen zaio askatasunaren aldeko borrokari, Errusiatik banatzeari eta bere independentzia babesteari. Bestalde, georgiarrak harro daude beren herrialdea demokrazia bat dagoela ikusteaz, akatsak dituena, bai, baina jada finkatua. Hala eta guztiz ere, hogeita hamar urte geroago, 2020ko inkestatik ondoriozta daitekeenez, narratiba historiko nagusiak oraindik ere erakusten du herrialde kaltebera dela Estatu independente gisa. Horrek esan nahi du eztabaida gutxi izan dela Georgiako askapen nazionaleko garaian (1989-1992) egin zitezkeen akatsei buruz.
2020ko azken inkestako datuak oso argigarriak dira. Georgiarren % 63k uste du Georgiaren historia modernoa, nagusiki, erakundeek baino gehiago, nortasunak bultzatutako prozesua izan (ikus 1. irudia). Georgia independenteak nortasun handiko presidente karismatikoei lotutako lau erregimen izan ditu: Gamsakhurdia, Xevardnadze, Saakaxvili eta Ivanixvili. Bakoitzak demokraziarekin eta mendebaldearen aldeko kanpo-politikarekin zuen konpromisoa berretsi zuen. Hala ere, bakoitzak bere arrastoa markatu zuen eta zerotik hasi zen kargua hartu zuenean, bere aurrekoarekiko erabateko haustura adieraziz. Georgiako lehen bi presidenteen agintaldietan, memoria kolektiboa eraldatzen saiatu ziren. Hala ere, soilik 2003ko Arrosen Iraultzaren ondoren, gobernuak historiaren erabileran interes handiagoa zuela erakutsi zuen. Artikulu honetan Gamsakhurdia, Shevarnadze eta Saakashvili aipatuko ditut, Ivanishvili beste baterako utziz.
1-Zviad Gamsakhurdia (1991ko apirilaren 14a – 1992ko urtarrilaren 6a)
Gamsakhurdia Georgiako lehen presidentea izan zen 1991n, baina oraindik itzal handia du. Estatus heroiko eta erdimitikoa zuen oposizio politikan sartu aurretik. Bere aita, Konstantine Gamsakhurdia, XX. mendeko idazle georgiar ospetsuenetako bat izan zen. Gamsakhurdia gaztea, disidente nabarmen bat bihurtu zen, sobietar garaiaren amaieran espetxeratutako georgiar disidente bakanetakoa izan zelarik. Analista batzuen iritziz, Gamsakhurdia nazionalista etniko sutsua izan zen, Georgia kaosean murgildu zuena, 1991n Hego Osetiako gatazka eragin zuena 1991n, eta haren aurkariak deabrutu eta espetxeratu zituena.
Baina, Gamsakhurdiari justizia egiteko, pertsonaia bere testuinguru historikoan kokatu behar da. Gamsakhurdia Georgiaren iragana deseraikitzen eta berraztertzen hasi zen garai batean bizi izan zen. Historia nazionala galdera garaikideei erantzuteko landu zen. Baina diskurtso ideologiko marxistaren beharrezko emantzipazioa ez zen lan erraza izan eta etnonazionalismoa errepublika sobietarren nazio titularren azken aukera ideologikoa bihurtu zen. 1990eko hamarkadan, Georgiaren historia, beste herrialde postkomunista batzuen esperientziaren antzera, are etnozentrikoagoa bihurtu zen, bat-bateko aldaketa bat gertatu zelarik: lehen, benetako historia zuzena zen klase borrokaren ikuspegitik definitu eta ebaluatzen zena, orain, georgiar herriaren ikuspegitik interpretatutakoa da.
Egia esan, sentimendu ultra-patriotikoak piztu ziren, nonahi agertuz, buruzagi politikoen diskurtso publikoetan, hedabide inprimatuetan eta telebistetan. Biktimismoaren paradigma berpiztu eta indartu egin zen, auzokideen etengabeko erasoak eta eraso-mehatxuak nabarmendu baitziren. “Bertako biztanleria”(autoktonia) kontzeptua manipulatu egin zen. Alderdi politiko batzuk “gonbidatuei” buruz hitz egiten hasi ziren, hau da, talde etniko ezberdinek Georgian izan zuten bizilekua nazio titularraren tolerantziaren emaitza izan zela; aldi berean, “esker txarraren” nozioa ezarri zen.
Zviad Gamsakhurdiaren diskurtso nazionalista esklusibistak talde etniko ezberdinen arteko tentsioak areagotu zituen. “Georgiaren misio espirituala” (1990) izeneko artikulu batean, indigenen izaera eta kolonoen eta “iritsi berrien” estatusaren gaia planteatu zuen. Bere hitzaldi eta elkarrizketa ezberdinetan anbibalentea izan bazen ere, Gamsakhurdiak beti nabarmendu zuen Georgiako gutxiengo nazionalen eskubideak ez zirela alde batera utzi behar. Aldi berean, atzerriko nazioen kontrolik gabeko migrazioa eta hedapen demografikoa Georgian mugatzeko lege berezi bat aldarrikatu beharra babestu zuen.
Garai honetako georgiarren diskurtso politikoan, abkhaziarrak eta osetiarrak, modu ezberdinean kontsideratuak zeuden. Abkhaziarren eskubide politikoak aitortzea eta autonomia izaera mantentzea ez ziren zalantzan jartzen, abkhaziarrek ez baitute beste aberririk Georgiatik kanpo. Osetiarren autonomia nahiak, berriz, separatismotzat hartu eta delitutzat jo ziren. Osetiarrek autodeterminaziorako duten eskubidea onartu zen, baina beren aberri historikoaren lurraldean (Ipar Osetian) gauzatuz.
Georgiarren diskurtso nazionalistaren antzeko joera agertu zen gutxiengo etnikoen narratibetan, eta haietako ekintzaile batzuk georgiarrak bezain erradikalak izan ziren, “lurralde historikoak” kontzeptua erabiliz beren erretorika politikoan. Elkarri aurpegiratu zioten historia faltsutzea, eta, ondorioz, ezberdintasuna negatiboki eraiki zen “beste batzuk” gisa definitu zirenak baztertzeko.
1990eko hamarkadaren hasieran, egoera larriagotu egin zen Abkhazian eta Hego Osetian izandako gatazken ondorioz. Gatazka horiekin batera oroimenaren/historiaren eztabaida saihestezinak zeuden. Aurrez aurre zeuden bandoen motiboak, asmoak eta ekintzak modu desberdinean kontatu zituen gatazkako alde bakoitzak, denbora luzez eratutako mito, estereotipo eta aurreiritzietan oinarrituta. Bizikidetzaren eta historia partekatuaren esperientzia ezkutatua izan zen, gatazkena, handitua. Hego Osetiako gatazkan, ehunka hildako eta milaka desplazatu izan ziren. Gatazkaren arrazoiak konplexuak dira, baina horietako bat, zalantzarik gabe, Gamsakhurdiak eta beste batzuek zabaldutako diskurtsoa izan zen, hau da, osetiarrak georgiar lurretan apopiloak zirela eta georgiar etnikoek baino eskubide gutxiago merezi zituztela. Mahai Borobilak, georgiar alderdi nazionalista batzuen hauteskunde-elkarteak, Sobietar Batasunaren independentzia defendatu zuen eta ‘Georgia georgiarrentzat’ leloa zabaldu zuen. Hala ere, georgiar herriak, oro har, ez dio Gamsakhurdiari egozten Osetian eta Abkhazian gerrak hasi izanaren errua.
1991ko abenduan, bere aurkariek Gamsakhurdia boteretik kendu zuten bortizki. Dozenaka pertsona hil ziren Tbilisi erdialdean. Gamsakhurdiak Georgiatik ihes eginbehar zuen, 1993an itzuli zen matxinada armatu baten buru izateko, baina handik gutxira hil zen. Gamsakhurdia boteretik kentzea bi modutara gogorarazi da: gerra zibila edo buruzagi hautetsi baten aurkako estatu-kolpea. Gaur egun, iritzi publikoaren zati handi batek uste du Gamsakhurdiaren ondorengo Eduard Xevardnadzek, Georgiako presidente gisa, legitimitate gabezia bat jasan zuela, bere izena Gamsakhurdia (Georgiako presidente legitimo bakarra) boteretik kentzearekin lotuta zegoelako.
Gamsakhurdia eta bere goardia Legebiltzarreko bunkerrean
2020ko inkestaren arabera, georgiarren % 76k uste du Gamsakhurdia kanporatzea txarra izan zela Georgiarentzat (ikus 3. irudia). Inkestatuen % 81ek uste du Gamsakhurdia benetako abertzalea zela, bere izena herrialdearen independentziarekin lotuta baitago. Inkestatuen erdiek uste dute independentzia ez zela posible izango bere parte hartzerik gabe. Sinbolikoa da, halaber, Georgiaren independentziarako 1991ko erreferenduma martxoaren 31n egitea, Gamsakhurdiaren urtebetetze egunean, haren nortasunaren eta independentziaren berrezartzearen arteko lotura indartzen baitu. Georgiako gutxiengo etnikoek, ordea, jarrera ezkorragoa eta zalantzagarriagoa dute herrialdeko lehen presidentearekiko.
Saakaxvili eta Ivanxhvili, Georgiako azken bi buruzagi nagusiek, Gamsakhurdia partzialki eraberritu dute. Saakaxvilik Gamsakhurdiaren gorpuzkiak Txetxeniatik Georgiara eraman zituen, eta Mtatsmindako Panteoian lurperatu zituen berriro, herrialdeko hiritarrik ospetsuenak lurperatuta dauden tokian. Gamsakhurdiak, hil ondoren, heroi nazional titulua ere jaso zuen. Saakaxvili Gamsakhurdiaren izen onaz baliatu zen Georgiako buruzagi nazional izateko bere anbizioa indartzeko, baita bere aldekoen base zabal eta aktiboa mugiarazteko ere. Halaber, Ivanixvilik ere heroi nazional izendatu zuen Gamsakhurdia. 2019an, Ivanixvilik Georgia mendebaldeko Khibula herria (han hilda agertu zen Gamsakhurdia) bisitatu zuen, Khibulan presidente zenaren omenez museo bat, parke bat eta eliza bat eraikitzea finantzatuko zuela iragarriz.
Oro har, Georgiako herriak Gamsakhurdiaren pertsonarengan independentziaren berrezarlea eta Georgiako Estatu Modernoaren aita ikusten ditu. Haren ehorzketa estatu-ekintza bat izan zen. Egungo politikariek Gamsakhurdia kritikatzea saihesten dute, badakitelako ez diela inolako onura politikorik ematen. Gamsakhurdia, boteretik kendua eta iluntasunean hila izan arren, irabazle historiko bihurtu da eta Georgiako buruzagi politikoentzako legitimitate iturri izaten jarraitzen du.
Gamsakhurdia 2019ko posta-zigilu batean, bizirik zela 80 urte beteko zituen urtean
2-Eduard Xevardnadze (1992ko urtarrilaren 6a – 2003ko azaroaren 23a)
Xevardnadze, Georgiako Alderdi Komunistako buruzagi ohia eta, ondoren, Mikhail Gorbatxeven Sobietar Batasuneko Kanpo Harremanetarako ministroa, 1992ko martxoan bere herrialdera itzuli zen Georgiako de facto presidente bezala. 1995ean presidente izendatu zuten eta 2003an kargua utzi zuen.
Xevardnadzeren aroa, lider bezala, gertakariz betea egon zen: Hego Osetiako gerraren amaiera eta Errusiak emandako bake akordio baten sinadura, Georgiako mendebaldean gerra zibil baten hasiera, Abkhaziako gerraren eztanda, arazo ekonomikoak eta elektrizitate mozketak. Arrakasta izan zuen atzerri politikan, Georgia nazioarteko erakundeetan sartzera bideratuak, horien artean IAIEn. Bestalde, lurralde osoan oliobide eta gasbide garrantzitsuak eraikitzeari ekin zion eta arrakastaz negoziatu zuen Errusiako base militarrak Georgiatik erretiratzea. Halarik ere, harrigarria bada ere, inkestatuen % 28k zail ikusi zuen Xevardnadzeren gobernuaren arrakastaren berri ematea, eta % 34k argi eta garbi adierazi zuen ez zuela halakorik izan.
Georgiar gehienentzat, Xevardnadzeren gobernuaren porrot handiena kolapso ekonomikoa izan zen (ikus 4. irudia). Bere gobernua azkar eta modu baketsuan amaitu zen 2003ko azaroko Arrosen Iraultza odolgabearekin, Legebiltzarreko hauteskunde faltsutuen ondoren. Publikoaren zati handi batentzat, Xevardnadzeren gobernua ondoez ekonomikoaren eta ustelkeria endemikoaren sinonimo bihurtu zen. Hauteskunde horretan, Saakaxvili iraultzaren liderraren leloa “Georgia Xevardnadze gabe” izan zen.
3-Mikheil Saakaxvili (2004ko urtarrilaren 20a – 2013ko azaroaren 17a)
Saakaxvilik Georgiako hauteskundeak irabazi zituen 2004ko urtarrilean, botoen % 96 baino gehiagorekin, eta Europako lider nazional gazteena bihurtu zen. 1992an bezala, lider berriaren mezua izan zen 2003ko iraultzaren aurretik Estatuak ez zuela funtzionatu eta bere eraikuntza-proiektua hutsetik hasi zela. Eraikuntza-proiektu horretan sartzen ziren nazionalismo zibikoa ezartzea, identitate berri bat diseinatzea sinboloak erabiliz eta Errusiarekiko jarrera eraldatzea (gai horiek funtsezkoak dira Georgiako memoriaren politikan).
2004ko urtarrilean, Saakaxvilik Georgiako presidentetzarako hauteskundeak irabazi zituen botoen % 96 baino gehiagorekin, eta Europako lider nazional gazteena bihurtu zen. 1992an bezala, buruzagi berriaren mezua izan zen Estatuak ez zuela funtzionatu 2003ko iraultza baino lehen eta bere eraikuntza proiektua hutsetik hasten zela. Eraikuntza proiektu honetan Georgiako memoriaren politikan funtsezkoak ziren gaiak sartzen ziren, horien artean, nazionalismo zibiko baten inplementazioa, identitate nazional berri baten diseinua (sinboloen erabilerarekin) eta Errusiarekiko jarreraren eraldaketa.
A-Nazionalismo zibikoaren eraketa. Gobernu berriak nazionalismo zibikoaren eraikuntzan jarri zuen arreta, gizarte osoa bateratzeko helburuarekin. Horrek balio komunak eta iragana barneratzea eta ulertzea eskatu zuen, hau da, memoria nazional berritu bat sortzea. Nolanahi ere, denbora behar izan zuen oroimen gatazkatsua gainditzeak eta nazio-kidetasunaren sentimendua eratzeak duen garrantziaz jabetzeko, identitate etnikoa, kulturala edo erlijiosoa alde batera utzita.
1990eko hamarkadaren amaieran, bigarren hezkuntzako historia-testuliburuetan narratiba historikoak eta memoria kolektiboak berregituratzen hasi ziren. Ordura arte ez zen aldaketa nabarmenik izan narratiban. 1997tik aurrera aldaketa txiki bat egon zen, Hezkuntza Legeak “historiaren irakaskuntza alternatibo pluralista” ezartzeko beharra nabarmendu zuenean. Hala ere, testuliburuek ez dute asmo hori erabat islatzen.
2005eko Hezkuntzaren Lege berriak integrazio zibikoaren erronkari modu osatuagoan heldu zion. Orduan egiten da testuliburuetan historiaren ikuspegi etnozentrikoa gainditzeko lehen saiakera serioa. Orain, Georgia etnia eta erlijio anitzeko herrialde gisa irudikatzen da, mendeetan zehar eratua. Testuliburuen tonua neutralagoa bihurtu zen, gertakari historikoekiko nolabaiteko distantzia mantentzen saiatuz eta estereotipo etno-erlijiosoak ezabatuz. Georgiarrak jada ez daude kanpoko indarren biktima gisa ordezkatuta.
Ikuspegi anitzen zentzua ezartzeko ahalegin honek nolabaiteko arrakasta izan zuen, baina gutxiengo etnikoak Georgiaren historian sartzearen arazoak oso garrantzitsua izaten jarraitzen zuen. Abkhaziarren eta osetiarren historiako arazoak dira historia-testuliburuek eta historiografiak, oro har, dituzten mingarrienak eta konpondu gabeenak. Georgiar, abkhaziar eta osetiar historialariek duten historiaren interpretazioak zeharo ezberdinak dira, eta desberdintasun horiek historia-testuliburuetan islatzen dira. Arazo hau areagotu egin zen Errusiarekiko harreman tirabiratsuetatik sortutako oroimen gatazkatsuarekin. 2008ko abuztuko errusiar-georgiar gerrak etsai historikoaren ezaugarriak esleitu zitzaizkion “bestearen” kontzeptua eguneratu zuen. Gerraren ondoren, errusiar kolonizazioaren gaia eta Georgiaren okupazioarena egungo gai bihurtu ziren georgiar historiografian.
B-Identitate berri bat eraikitzea, sinboloak erabiliz. Mikheil Saakashvili presidentearen ezaugarri karismatikoek jendearen aldartea galbanizatu zuten, nazioak historian sartzeko aukera paregabea zuela esanez, David Eraikitzailearen aroaren ondoren lehen aldiz batu den belaunaldia bezala. Adierazpen horiekin batera, gobernuak sinbolismo- eta oroitzapen-jarduerekiko konpromisoa hartu zuen. Aurrerantzean, gertaera historikoak eguneroko bizitzaren parte izango ziren. Georgiaren iragan heroikoak balio izan zuen gobernuak hartutako edozein erabaki justifikatzeko. Jarduera horien helburua gizartea sendotzea eta gobernarien legitimitatearen erreferentea babestea zen.
Garai zail bat gainditu eta aurreko loria berreskuratzeko borroka hastearen alegoría, Mikheil Saakashvilik David Eraikitzailearen hilobian karguaz jabetzeko egindako zinean islatu zen. Honek herrialdea batzea eta egoera larri batetik erreskatatzea lortu zuen. 2004ko maiatzean, iraultza gertatu eta sei hilabete eskasera, Georgiak bere iragan heroikoa nabarmentzen duten estatu-sinbolo berriak hartu zituen: Tavisupleba (Askatasuna) izeneko ereserki berri bat, armarri berri bat eta bandera berri bat. Gobernuak beste sinbolo berri batzuk ere sortu zituen, agintariak nolabaiteko espiritu mesianiko batez hornituta zeudela adierazten zutenak. Askatasunaren aldeko monumentua (San Jurgiren estatua) 2006ko azaroaren 23an inauguratu zen, Arrosen Iraultzaren hirugarren urteurrena ospatzeko. Ekitaldi honek alegoria handi bat erakusten du: San Jorge egun honetan (azaroak 23) Georgiak gaizkia garaitu zuen, iraganeko etapa zail bat gainditu zuen eta garaipen eta aurrerapen aro bati aurre egin behar izan zion.
Mikheil Saakashvili presidenteak zin egin zuen 2004ko urtarrilean David Eraikitzailearen hilobiaren aurrean.
C-Errusiarekiko jarreraren eraldaketa, aurrerantzean ez baita bazkide gisa hartu behar, arerio historiko gisa baizik. Errusiaren auziak ertz ugari zituen, Georgiak Errusiarekin zituen harremanak anitzak eta estuak baitziren. Ikuspuntu ekonomikotik, Errusia Georgian ekoitzitako ondasunen salmentarako merkatu nagusia zen, eta, aldi berean, bere baliabide energetikoen hornitzaile nagusia; gainera, georgiar asko Errusian bizi dira, eta handik euren familiak mantentzen dituzte eta herrialdeko ekonomia indartzen dute. Baina, bestalde, gobernuak zituen erronka nagusietako asko errusiar faktorearekin lotuta daude, Errusia georgiar-abkhaziar eta georgiar-osetiar gatazken bizkorraldian inplikatuta baitago. Gainera, ez dira ahaztu behar Georgiako lurraldean dauden base militar errusiarrak. Beraz, Errusiarekiko harremanak arautzea Estatuko politikaren erronka nagusia izan zen.
2005ean, Errusiarekiko harremanak tenkatzen hasi ziren. Georgiako biztanleek elektrizitate- eta gas-horniduran mozketak izan zituzten, eta Georgiako agintariek Errusia, energia-hornitzailea zena, “bazkide ez fidagarria” zela pentsatu zuten, baita “etsaia” terminoa gaineratu ere. Harremanak are larriagoak izan ziren Errusiako georgiarren deportazioarekin eta produktu georgiarrei ezarritako enbargoarekin.
– -Sobietar okupazioaren museoa. 2006ko otsailean, Saakaxvilik 1921ean Georgiako Errepublika Demokratikoaren defentsan Armada Gorriaren aurkako borrokan hil ziren kadeteen monumentua inauguratu zuen. Bere hitzaldian, lehen aldiz, Saakashvilik sobietar domeinuari buruzko balorazio erradikalagoa egin zuen, azken finean, Georgia suntsitu eta Europako garapenaren bidetik aldendu zuena. Saakashvilik adierazi zuen, halaber, maiatzaren 26an irekiko zela Sobietar Okupazioaren Museoa, Sobietar Inperioak Georgian zuen domeinuaren zorroztasuna jendeari gogoraraziko ziona. Ondoren, okupazioaren memoria legegintza-mailan formalizatu zen. 2010ean, Georgiako Parlamentuak ebazpen bat onartu zuen, otsailaren 25a ofizialki sobietarren okupazioaren egun izendatu zuena. Arreta berezia jarri zen egun horiek eskoletan nabarmentzea eta Okupazioaren Museora bisita gidatuak antolatzea, batez ere ikasleentzat. Zalantzarik gabe, Okupazioaren Museoak Georgiaren historia errusiar narratibatik urrundu zuen eta frogatuta utzi zuen Errusia izan zela oztopo nagusia Georgiak Europarantz egin zuen ibilbide naturalean.
Sobietar Okupazioaren Museoa Rustaveli etorbidean (Tbilisi)
– Stalinen auzia. Iosif Visarionovitx Jugaxvili, ezagunagoa Iosif Stalin goitizenaz, georgiarra da, Gori hirian jaioa, eta, oro har, bere herrikideek errespetatu dute bere ibilbide historikoa. Baina 2008ko Errusia-Georgia gerraren ondoren, Stalinen eta Bigarren Mundu Gerrako georgiar heroien auzia oso negatiboa bihurtu zen. Stalinen monumentua, Gori-ko plaza nagusian, gerrak gehien kaltetutako hirian, oso zalantzan jarri zen. Estatua hau ez zen existitu behar gerran zehar errusiar erasotzaileek gupidagabe bonbardatu zuten hiri batean. Saakashvili presidenteak adierazi zuen gaur egundo Georgia independentean, okupatzaileen monumentuek ez liratekeela existitu behar, hau guztiz bateraezina baitzen estatu aske baten pentsaerarekin. Azkenik, Stalinen monumentuak Gorin eta Georgiako beste hiri batzuetan desegin zituzten.
Stalinen monumentuak Gorin eta Georgiako beste hiri batzuetan desegin zituzten
– – Bigarren Mundu Gerran hildako soldadu georgiarrak (300.000 inguru) ez ziren heroi nazionalen zerrendan sartu, sistema sobietarrari zerbitzatzen ziotelako, ez Georgiari. Sinboloen ordezkapen hau, batzuetan, garrazki egin zen. Honela gertatu zen Kutaisi hiran, Bigarren Mundu Gerrako Monumentua suntsitu ondoren, bere orubean Legebiltzarraren eraikin berria eraiki zenean. Ekintza honi erantzunez, Errusiako agintariek monumentu bat eraiki zuten Moskun, esanahi sinbolikoa zuena: “Faxismoaren aurkako borrokan elkarrekin geunden”. Obraren aurrealdean, Meliton Kantaria georgiarraren eta Mikhail Yegorov errusiarraren argazkia agertzen da, Reichstagen sobietar bandera jartzen, eta, atzealdean, Kutaisiren eraitsitako eraikina.
Meliton Kantaria georgiarra eta Mikhail Yegorov errusiarra Sobietar bandera jartzen Reichstagen,
– – Maiatzaren 8an Bigarren Mundu Gerraren amaiera ospatzea, maiatzaren 9an Moskun ospatzen denarekin partekatzea saihesteko. Bigarren Mundu Gerra modu ezberdinean ikusten da Sobietar Batasun ohiaren espazioan eta munduko gainerako herrialdeetan. Errusiarentzat, Gerra Patriotiko Handia da, eta Mendebaldearentzat, berriz, Bigarren Mundu Gerra. Pertzepzio desberdin hori areagotu egin zen Europako Kontseiluko Parlamentu Batzarrak (2009an) nazismo alemaniarra eta estalinismo sobietarra parekatu zituelako, biak kondenatuz. Honez gain, abuztuaren 23a, Molotov-Ribbentrop Ituna sinatu zen eguna, Totalitarismoaren Biktimen Eguna bezala ezarri zuen. Beraz, Georgian, sobietar ondorengo narratibaren berridazketaren eta Errusiarekiko urruntzearen erdian, garaipen egun hau nola eta noiz ospatu beharko litzatekeen planteatu zen: bigarren Mundu Gerraren amaiera bezala edo Gerra Patriotiko Handiarena bezala? Maiatzaren 8a faxismoaren aurkako garaipena ospatzeko, edo 9a, Sobietar Batasunaren garaipenaren Eguna ohoratzeko?
Stalin, Bigarren Mundu Gerra eta bertan parte hartu zuten georgiar heroiak oroimen kolektibo berriaren parte bihurtzeko prozesua onartezina zen, Errusiaren narratiba herrialde okupatzaile gisa onartzea suposatzen baitzuen. Georgiako narratiba berriak Stalinen izaera ez-georgiarra eta Bigarren Mundu Gerrak egindako sakrifizio hutsalen kontzeptu europarra azpimarratzen zituen, komunismoa eta faxismoa parekatuz. Honi dagokionez, “Egia Historikoa ezartzeko Batzordea” sortu zen, Georgiak okupazio inperial eta sobietarrean (XVIII. mendetik Sobietar Batasunaren kolapsora arte) jasandako indarkeria historikoaren deskribapen osoa ematen duena.
Egia esan, Saakaxviliren gobernuak gizarte berri bat osatu zuen, erronka handiei aurre eginez. CRRCren inkestan parte hartu zutenek Saakaxviliren gobernua onartu zuten krimenari aurre egiteagatik eta hazkunde ekonomikoa lortzeagatik, baina, bestalde, giza eskubideen urraketen eta Errusiarekin 2008ko gerra saihesteko ezintasunaren errua egotzi zioten (ikus 5. irudia).
Ondorio gisa.
Georgiaren nortasunaren auzia Sobietar Batasunaren kolapsoaren ondoren eten zen, eta Estatuaren eraikuntza agendan jarri zen berriro. Georgiaren ezaugarri tipikoetako bat, estatua eraikitzeko prozesuan herentziarik ez egotea izan zen, eta, beraz, presidente bakoitzak hutsetik ekin zion prozesu honi, eta horrek, aldi berean, eragina izan zuen iraganaren ulermenean, bai eta memoriaren politikan, izaeran eta estrategian ere.
Oroimenaren politika goitik behera lantzen da Georgian, sinbolizazio- eta biktimizazio-estrategien bidez narratiba hegemonikoa ezartzeko ahaleginean. Kanpo-politikaren lehentasunek eragina dute memoria-estrategien aukeraketan. Georgian 2003-2012an ezarritako memoriaren politika (narratiba hegemonikoa) garai hartako agenda politikoari lotuta zeuden iraganeko gertaeren hautaketan eta interpretazioan oinarritu zen. Baliabide guztiak aktiboki erabili ziren hedapenerako, monumentuetatik hasi eta zinemaraino. Memoriaren politika, georgiarrentzat ez ezik, atzerriko herrialdeentzat ere diseinatu zen. Bereziki, politika honen bidez, Georgiako gobernuak europar familiako kide bihurtu nahi zuen, bere kontakizuna Ekialdeko Europako narratibaren antzekoa eta Errusiakoaren kontrakoa baitzen.
https://busturianaiak.home.blog/2022/01/20/georgiarren-oroimen-eta-kontakizun-historikoa/
