1948an, Zeilango kolonia britainiarrak independentzia lortu zuen, Zeilan izenarekin (Dominion of Ceylon). 1948 eta 1972 artean, Zeilan herrialde independente bat izan zen “Commonwealth of Nations” delakoaren barruan, Erresuma Batua, Kanada, Australia, Zeelanda Berria, Hegoafrika, India, Pakistan eta Zeilango elkarte politikoa, erregea britainiarra bere herrialde kide independenteen elkarte askearen buruzagi eta ikur bezala onartzen zuena. 1972an, Zeilan Sri Lankako Errepublika bihurtu zen Commonwealthen barruan.
I-Britainiarrek planifikatutako estatu-nazio independentea
Independentziaren aurreko uneetan, britainiarrek koloniaosteko gobernu baten ezarpena prestatu zuten, indarrean dagoen sistema kolonialaren antzekoa izango zena. Britainia Handiak ezin zuen herrialdetik erabat erretiratu. Bere interes ekonomikoak (kautxua eta tea) eta geopolitikoak (Zeilango itsas eta aireko baseak ezinbestekoak ziren Madagaskar eta Singapur arteko ozeanoaren hedadura zabala menderatzeko), prestaketa hauetan eragina izan zuten, eta oso gertagaitz bihurtu zuten herrialdearen kontrolari erabateko uko egitea.
Britainiarrek 1948an boterea etnia anitzeko elite kontserbadore bati transferitu zioten, mugimendu nazionalista erreformista baten buru izan zena. Britainiarrek uste zuten talde honek, herrialdean indarra hartzen ari ziren nazionalismo kulturalari eta marxismoari erresistentziarik onena eskainiko ziela.
1948ko otsailaren 14an, Zeilango kolonia britainiarrak independentzia lortu zuen, data berean indarrean sartu zen konstituzio batekin. Erresuma Batuarekin sinatutako itun militarrek osorik gorde zituzten herrialdeko aireko eta itsasoko base britainiarrak; ofizial britainiarrek ere Zeilango Armadako goi-kargu gehienak betetzen jarraitu zuten. Don Senanayake Zeilango lehen ministro bihurtu zen. Buruzagi tamil garrantzitsuak, Ponnambalam eta Mahadeva, haren kabinetean sartu ziren. Zeilanek Nazio Batuen kide izatea eskatu zuen eta Sobietar Batasunak betoa jarri zion eskariari, Zeilan soilik nominalki independentea zela eta britainiarrek oraindik gobernuaren gaineko kontrola zutela iritzita.
Don Senanayake, Zeilango lehen ministro independentea (1947-1952), nazioaren aita bezala ere ezaguna
II-Kolonialismoaren herentzia pozoitua: antagonismo etniko politizatua.
Sinhalar izatearen kontzeptua kolonialismoarekin batera sortzen den fenomeno modernoa da. Ideia nazionalistak Zeilanen jaio ziren XIX. eta XX. mendeetan, lehenik erlijio-forma kulturalistan, gero sekular-forma unibertsalistan, denboran eta landa- eta hiri-gizarteetan gainjarriz. 1948an Zeilanek independentzia lortu zuenean, ez zirudien sinhalarren eta tamil srilankarren arteko polarizazio etnikoa ezinbesteko premia historikoa zenik. Britainiarrek Westminster-en ereduan oinarritutako sistema demokratiko bat utzi zuten oinordetzan: oso zentralizatutako estatu bat, non sufragio unibertsalaren arabera sinhalarrak, kopuruz zuten abantailagatik, sistema politikoan etnia nagusia izango baitziren. Hala ere, polarizazio etniko horren oinarriak britainiar aldi kolonial osoan zehar finkatzen joan ziren (1796-1948):
1-Talde etnikoen arteko bereizketak Sri Lankako gizartea eta politika antolatzeko printzipio nagusietako bat bihurtu ziren. Hau bat zetorren lurralde kolonialetan viktoriar garaian aplikatu ziren arraza-desberdintasunaren ideiekin. Beraz, kolonialismoak identitate esparruak birmoldatu zituen, elkarrekintza sozial eta politikoen modu jariakorrak banaketa zatikatu eta zurrunekin ordezkatuz (erlijioa, hizkuntza, kasta, senidetasuna), uharteko komunitate hibridoak aintzat hartu gabe. Musulmanak, sinhalarrak eta tamilak modu sinplistan deskribatzen dira, elkarrekiko baztertzaileak balira bezala. Tamil eta sinhalar kategoria etniko monolitikoaren barruan komunitate desberdinak homogeneizatzeko joerak bi taldeen arteko identitate konplexuak ukatzen ditu, baita esentzializatutako etnia horien arteko banaketak babesten ere.
2-Garai kolonialean ezarritako estatu-egiturak eragin handia izan zuen polarizazio etnikoan. Etnien arteko bereizketak ezarri ondoren, horiek politizatu egin ziren Kontseilu Legegilean izandako ordezkaritza etnikoaren ondorioz, zeina, 1833an sortua, Zeilanen ordezkaritza-gobernuaren lehen forma izan baitzen. Britainiarrek, nolabait, betebehar naturala sentitu zuten burges eta tamilekiko, hauek izan baitziren leialak izan zitzaizkienak eta zerbitzu publikoan zerbitzatu zituztenak. 1931n sufragio unibertsala sartu aurretik, burgesek, mairuek eta tamilek beren babes konstituzionala bermatuta izan zuten, baina budista sinhalarrak oso gutxi ordezkatuta uztearen kontura. 1931n, ordezkaritza komunala ezeztatu eta sufragio unibertsalak ordezkatu zuen. Britainiar kolonizatzaileek erreforma hauek martxan jarri zituzten erakunde liberalak ezartzeko, baina euren ekintzek indar etnonazionalistek menderatutako zenbaki joko bihurtu zuten politika. Ildo beretik, beste faktore garrantzitsu batek ere lagundu zuen polarizazio etnikoan. Sri Lankak, Indian ez bezala, sekula ez zuela mugimendu antikolonial masiborik garatu, nortasun bat sortzeko eta uharteko komunitate etniko ezberdinak batzeko arrazoi nazionalista komun baten inguruan.
3-Historiografia eta filologia orientalistak, hezkuntza-politikek, inprentaren ezarpenak eta errolda kolonialak polarizazio-prozesu horretan lagundu zuten. Historiografia eta filologia orientalistek zeregin bereziki distortsionatzailea izan zuten tamileradunen eta sinhaladunen identitate eta ezberdintasun linguistikoak “arrazializatu” zituztelako. Arraza kodetzeko modu kolonial zientifikoak talde ezberdinak arraza bihurtu zituen. Hizkuntzaren sailkapena arrazarenarekin lotuta gelditu zen, eta lotura horretatik potentzia kolonialek ondorioztatu zuten sinhalarrak hizkuntzaz eta arrazaz ariarrak zirela, eta tamilak dravidiarrak. Eta, beraz, guzti honetatik argi geratzen baitzitzaien sinhalar ariarrak dravidiar tamilen gainetik daudela, bai arrazari dagokionez, bai kulturari dagokionez. Royal Asiatic Societyk egindako antropologia kolonialaren ondorioz, britainiarrek arraza-kategoriak gauza bihurtu, instituzionalizatu eta iraganera eraman zituzten. Ariar-mitoak Europako pentsamenduan lekua irabazi zuen eta uhartearen historia ulertzeko moduan eragin sakona izan zuen. Horrela, bada, Mahavamsak kontatzen duen historian jada taxututako arraza-kategoriak indartu egin ziren europarrek egindako aurrerapen zientifikoekin (historikoak eta arrazazkoak): sinhalar ariarrak historikoki tamil dravidiarren aurka zeuden termino absolutuetan, eta gaur egun ere bereizketa hori mantentzen da. Sri Lankako mito-historiarekin bat egindako arraza-nagusitasunaren konplexu horrek nazionalismo sinhalar-budista oso baztertzailea sortuko du.
III-Zeilan independiente berriaren lehen urratsak (1948-1956)
Alderdi Nazional Batua (ANB) Zeilanen gobernua osatu zuen lehen alderdia izan zen eta, 1956ra arte, beste ezein alderdi politikok ezin izan zion aurre egin bere nagusitasunari. ANB zentro-eskuineko alderdia zen, nazionalismoaren ikuspegi unibertsalista eta pluralista zuten politikariak buru zituena. Bere politikariak klase profesionaletakoak eta aristokrazia lurjabekoak ziren, Britainia Handian heziak eta parlamentu-metodoei oso lotuak. Familia klan garrantzitsu guztiak (Senanayake, Goonetilleke edo Bandaranaike), jarrera politiko nagusietan ondo ordezkatuak zeuden ANB osatu zutenean. Alderdiak tentuz gidatu zuen Zeilan independentziara, metodo bortitzik erabili gabe eta Indian bezalako masa mugimendurik sortu gabe. Hizkuntza- eta erlijio-identitateko mezu politiko ongi artikulatua erabiltzeak, sentimendu etnikoa piztu zuen sinhalarrengan, eta, aldi berean, indar sozial handia sortu zuen, nazionalismo kultural budistaren (etnikoaren) eta nazionalismo sekularraren ideologia bereizi ez zituena.
Independentzia lortu eta gutxira, gehiengo eta gutxiengo zentzu argia agertzen hasi zen herrialdean. Aurrerantzean, historia nazioaren birkonkista bihurtuko da, lau mende baino gehiagoz zapalketa kolonialaren biktima izan diren oinordeko legitimoen (sinhalar budisten) eskutik. Demokrazia ordezkatzailearen narratibak arrazionalizatu egin zuen kontakizun hori; haren normalizazioak eta orokortzeak demokrazia gehiengoaren nagusitasunarekin parekatzea ekarri zuen. Estatu kolonialetik estatu independenterako trantsizioa ez zen haustura erabakigarria izan, haren jarraipena baizik. Burgesia nazionalistak, estatu kolonialaren boterearen oinordekoak, bere antzinako ugazaben antzeko kosmobisioa partekatzen zuen, eta kolonialismoaren ezaugarri izan zen sartze- eta baztertze-ideologia erreplikatu zuen. 1948an eta 1949an estatu independizatu berrian aldarrikatutako herritartasun legeak gizarteratzeko eta baztertzeko ordena berria sinbolizatu zuen.
Gobernuak Zeilango herritartasunari buruzko lege-proiektua aurkeztu zuen Legebiltzarrean, tamil indiarrak diskriminatzeko asmoz, herritartasuna ukatuz. Lege-proiektuaren arabera, hiritartasuna lortu nahi zuen edonork frogatu behar zuen bere aita Zeilanen jaio zela, hau da, gutxienez hirugarren belaunaldiko etorkinak zirela. Hori ezinezkoa izan zen tamil indiar gehienentzat, oso gutxitan erregistratzen baitzituzten jaiotzak. Lege proiektuak tamilen eta ezkerreko sihalar alderdien oposizio handia izan zuen. Hala ere, lege-proiektua 1948ko azaroaren 15ean onartu eta lege bihurtu zen, Zeilan Britainia Handitik independizatu eta 285 egunera. 5.000 tamil indiarrek bakarrik lortu ahal izan zuten hiritartasuna. 700.000 pertsona baino gehiagok (biztanleriaren %11) ezin, eta, ondorioz, aberrigabe bihurtu ziren.
Sri Lankaren independentzia lortu eta gutxira, sinhalar elitea zatituta zegoen etorkizunean ezarri beharreko politika ekonomiko eta linguistikoetan. Alderdi Nazional Batuak mendebaldearen aldeko politika ekonomikoak aplikatzea eta ingelesa gobernu-hizkuntza gisa erabiltzen jarraitzea erabaki zuen. Bereziki garrantzitsua zen jakitea nazio berriak ingelesa hizkuntza ofizial gisa erabiliko ote zuen, sinhala eta tamilera aitortuko zituen politika elebiduna hartuko ote zuen, edo sinhala gehiengoaren hizkuntza gisa izango zuen politika elebakarra ezarriko ote zuen.
Hala ere, ANBren politika ekonomikoek laster arindu zuten gobernua boteretik kentzea ekarri zuen krisi ekonomikoa. Krisiak erakusten du indar geopolitikoek nola moldatu duten Sri Lankaren ibilbide politikoa, eta, era berean, argi uzten du herrialdearen polarizazioa ez dela soilik barneko gertaeretara murriztu behar. Deskolonizazioaren ondoren, Sri Lanka Mendebaldearekin eta Mendebaldeko erakundeekin sendo lerrokatu zen, Asiako Hego-Ekialdeko Itunaren Erakundea kasu. 1950ean Sri Lankako Banku Zentrala sortu zen Washingtongo Estatu Batuetako Erreserba Federalaren laguntzarekin. Gainera, Munduko Bankuaren misio garrantzitsu batek, 1952an, herrialdearen garapen ekonomikoaren ibilbide problematikoa ezarri zuen, nekazaritzaren ikuspegi nagusi bat barne, Mendebaldeko interesei lagundu zien gomendio bat. Ondoren etorri zen krisiak, 1953ko elikadura-sorospenen eta protesta masiboen murrizketekin, gobernua eta bere alderdia hondoratzera eraman zituen.
Simes eraikina Colombo hiriburuan, Sri Lankako Banku Zentralaren egoitzaren eraikin nagusia 1950ean.
IV-Sinhalar nazionalismo budistaren gorakada eta garaipena (1956-1959)
Zeilan independentearen egonkortasun politikorako mehatxu nagusia gutxiengoei tokia egiteko beharra zen, batez ere tamil zeilandarrei eta indiarrei. 1956ra arte, gutxiengoekin akordio orekatu samarrak lortzeko ahaleginak egin ziren. Baina 1956tik gutxira, politikaren, sinhalar identitatearen, budismoaren eta frustrazio sozialaren arteko bat-egiteak masa-mugimendu bat eragin zuen, eta horrek ondoez etnikoaren olatu handi bat abiarazi zuen.
1-Nazionalismo budistaren igoera
1950eko hamarkadan, sinhalar nazionalismo kultural budistak indarra hartu zuen, pixkanaka masa-mugimendu politiko baten itxura hartu zuena. Sinhalar gehiengoak irentsiko zuen beldurrari erantzunez, Tamil Alderdi Federala Iparraldeko eta Ekialdeko probintzien autonomia ziurtatzen saiatu zen. Sinhalarrek uste zuten Tamil Alderdi Federala britainiarrak iritsi aurretik Jaffnan zegoen erreinu tamil independentea berrezartzen saiatzen ari zela, edo, are okerrago, Madraseko tamil inperialismoaren adar bat zela, Zeilango ipar-ekialdea Indiarekin lotzen saiatzen ari zena. Tamilak eta sinhalarrak eztabaida antzu batean sartu ziren, historikoki hautemandako desberdintasunen ondoriozko gaitzespenak elkarri botaz.
Nolanahi ere, Zeilango sinhalarrak, uhartean gehiengoa izan arren, beldur ziren Indiatik beren bizilagun tamilek inbadituko ote zituzten; hau da, sinhalarrak gutxiengotzat hartzen dira indiarren eta, bereziki, Tamil Naduko tamilen nagusitasunarekin alderatuta. Bestela esanda, sinhalarrak biztanleriaren gehiengoak dira, gutxiengo konplexu batekin. Beldur hori Sri Lankako politikak eta hedabideek indartzen dute, etengabe gogora ekartzen baitituzte tamilen injerentziaren oroitzapen zaharrak lurralde-osotasunean, bai eta Mahavamsan kontatzen diren sinhalar benetakoen nortasun kultural budista ere. Sinhalar nazionalistentzat, bereziki gaur egungoentzat, Mahavamsak, sinhalar herriaren epopeia hegemonikoa kontatzen duenak, esanahi politikoa du nagusiki.
Gehiengo sinhalarrak askotan Mahavamsa erabiltzen du Sri Lanka garai historikotik nazio sinhalarra dela baieztatzeko. Sinhalarrek antzinako hizkuntza eta kultura zaintzaile bakartzat hartzen dute beren burua, baita indiar azpikontinenteko budismoaren zaindaritzat ere, hori baita, hain zuzen ere, erregionalismo dravidikoarekiko sinhalar gizartearen barruko ondoezaren sentimenduei laguntzen dien beste faktore bat. Interpretazio honetatik ideologikoki ondorioztatzen da, Sri Lankan bizi diren beste komunitate etno-erlijiosoek sinhalarren baimenarekin egiten dutela. Sri Lankako irudikapen soziopolitiko hegemonikoak hierarkia bat ezartzen du: sinhalarrak gailurrean, eta mendetasun-egoera batean baztertutako komunitate minoritarioak.
Bestalde, argi zegoen independentziaren ondoren milaka tamil indiar iritsi zirela pateretan, baita igerian ere, Sri Lankara, bizi-aukera hobeen bila. Egunero ehunka iristen ziren, eta, komunikabideen bidez, mundu guztiak ikusi zuen hori gertatzen ari zela. Gobernuak herrialdea babestu behar zuen etorkin tamil indiarren joan-etorri amaigabetik. Tamil indiarrak gizarte zeilandarren ongizaterako mehatxu sozial, ekonomiko eta politikotzat jo izan dira. Ondorioz, sinhalarrak beti, modu batera edo bestera, psikologikoki tamilen “mehatxuarekin” topo egin dute. Errealitate demografikoak, Tamil Nadurekiko hurbiltasun geografikoak, Mahavamsaren idazkien interpretazioarekin batera (Zeilan da Budaren doktrina babesteko uhartea), ia ezinezko egiten zuten tamil populazioari inolako emakidarik ematea.
Izan ere, baldintza sozio-historikoek eremu emankorra sortzen zuten fundamentalismo erlijioso erradikala eta nazionalismo etniko bortitza sendotzeko. Sinhalar nazionalismo budista indartsu errotu zen hiru sinesmen hauetan: 1-Sinhalarrak dira uharteko benetako eta jatorrizko biztanle bakarrak. 2-Budak agindu zien sinhalarrei, uhartea bere irakaskuntzarako leku sakratu bezala mantentzea. 3-Sinhalarrak, izatez, gutxiengo bat dira eskualdean, gainontzeko talde etniko guztiek Asiako inguruko herrialdeekin lotura baitute. Hortik ondoriozta daiteke Sri Lankaren estatu modernoaren sorrera-kontzeptua, sinesmen budistei ezinbestean lotutako gehiengo sinhalarraren lurralde-nazionalismoa dela. Sinhalar nazionalismo budista, estatuak independentziaren ondoren modu sistematikoan eta prestutasunez onartua, tamilen bazterketa eta errepresioaren iturri garaikidea da.
2-Nazionalismo budistaren garaipena. Solomon Bandaranaike.
1956an, Solomon Bandaranaikeren hauteskunde-garaipenak, plataforma nazionalista populista budista baten buru zela, inflexio-puntu esanguratsua markatu zuen sinhalar nazionalismoaren ibilbidean. Bandaranaike 1930eko hamarkadatik ari zen sinhalar lobby nazionalista sustatzen. 1951n, mendebaldekoen joerako ANB alderdia utzi eta Sri Lankako Askatasunaren Alderdia (SLAA) sortu zuen, sinhalar nazionalista. Bandaranaikek sinhalarren arteko batasuna sustatzeko lan egin zuen. Sinhala Maha Sabha (Sinhalar Batzar Handia) sortu zuen, sinhalar kultura eta interes komunalak sustatzen zituen erakundea, benetako komunitate nagusi bat sortzea eragin zuena. Bandaranaikeren iritziz, zeilandar politikariak politika kolonialaren jarraitzaile hutsak dira, herrialdearen baldintzak kontuan hartu gabe. Indigenen gizarte-errealitateak ulertu zituen lehen politikaria izan zen, eta horrek landa-biztanleriaren artean bere ospea handitzen lagundu zuen. SLAA alderdi berria diseinatu zuen, ANB elitistaren alternatiba erreformatzailea izateko. Eta, bi alderdiek hauteskunde-kanpainan “Sinhala Bakarrik” leloa hartu bazuten ere, SLAA izan zen boterea hartu zuena 1956an, sinhalar nazionalismo budistaren olatu batean.
Garaipen hau lortzeko faktore garrantzitsu bat monje budisten (bhikkuak) babesa izan zen, ANBri ankerki eraso baitzioten. Bhikkuek adierazi zuten ANB Estatu Batuei eta Mendebaldeari lotutako alderdia dela, Eliza Katolikoak finantzatua; boterean dauden buruzagiek oso mendebaldetar hezkuntza kristaua dute, kultura eta bizimodu kristau batean murgilduta bizi direlarik. Bikkuek maiz erabili zuten karikatura politikoa, horietako bat, “Mara Yudhaya” (Satanen aurkako borroka) izenekoak, oihartzun berezia izan zuelarik. Irudian Budak Mararekin (gaizkia) izandako liskarraren kontakizun aldatua ikus daiteke, argiztapena lortu aurretik, budista guztientzat ezaguna den narrazioa. Buda “bo” zuhaitz borobil baten azpian patxadaz, pentsakor, irudikatua dago, eta jendetza handi bat, Mararen tentazioak irudikatzen dituena, harengana doa korrika. Sir John Kotelawalak, ANBko buruak, elefante baten gainetik eramaten du jende multzoa, lantza bat eskuan duela. Jendetza ANBren aurkako sinboloek eta irudikapenek osatzen dute. Partiduak mendebaldeko kulturarekin duen lotura handia oso ondo irudikatua dago: “Osaba Sam”-en hainbat irudik tamaina handiko dolarrak daramatzate, zibil batzuk alkohola edaten eta areto-dantzak dantzatzen, txerri bat erretzeko prest dagoen idi-gurdi batean. Karikaturaren helburu nagusia ANBk mendebaldeko kulturarekin duen lotura berrestea zen, eta biak “gaizto” gisa karakterizatzea.
Baina Bandaranaikeren garaipenaren faktore desorekatzaile eta erabakigarria talde berri baten laguntza izan zen: herrixken lidergo berria (HLB). Talde honek lehen lozorroan zeuden gizarte-indarrak mobilizatu zituen; bertako kideak (apaiz budistak, merkatariak, irakasleak, artisauak) sinhala hizkuntzaz (sinhalaz) hezitako herri-sektoreetakoak ziren, ez ingelesez. HLBk eragin handia zuen nekazaritzan. Herrixketako liderrek goranzko mugikortasun sozialik ez zutela uste zuten, ingelesezko hezkuntzarik ez zutelako. Beraz, inbidiazko, ardurazko eta sumindurazko sentimenduak piztu zituzten ingelesez hezitakoen aurka, batez ere landa-aristokrazia tradizionaletik zetozen herrixketako buruzagien aurka; baita tamilen, kristauen eta mairuen aurka, haietaz esaten baitzen zegozkienak baino postu gehiago betetzen zituztela gobernu-zerbitzuan. Bandaranaikek talde horren kontrola bereganatu ahal izan zuen, hizkuntzarekin, kulturarekin eta erlijioarekin partekatutako sentimenduak piztuz, azken batean, sinhalar nazionalismo kulturala bultzatuz.
Bestalde, 1956an, erlijioak indar bateratzaile gisa funtzionatu zuen, nazionalismoaren igoera geldiezinari ekarpen erabakigarria eginez. 1956an, Zeilango budismoak bere ospe punturik altuena lortu zuen. “Buda Jayanti”-ren urtea izan zen, Buda Nirvanan sartu zeneko 2500. urteurrena, sinhalarrentzat esanahi berezia izan zuen urtea. Baina, horrez gain, 1956an Vilaya (sinhalar sortzaile mitikoa)-ren etorreraren eta Budaren heriotzaren urtemugekin bat egin zuen. Kointzidentzia guzti hauek direla eta, 1956a apartako ekitalditzat hartu zen, hiru ospakizun izan zituelarik: 2500 urteko budismoa, sinhalar arrazaren bizitza eta Zeilanen erregistratutako historia. Beraz, “Buda Jayanthi”-ren urtea (1956) funtsezkoa izan zen Sri Lankako historian, kultura partekatu baten mezua sinhalar gizartearen sektore guztietan filtratu baitzen.
Bandaranaikek faktore ezberdin hauek mugimendu sozial bakar batean metatu ahal izan zituen. Gainera, sinhalarrak elkartu zituen, uharte osoko landa-masak bereziki, sinhalarrak ez zirenen eta elite mendebaldarraren aurka jarriz. Bandaranaike, errealitate soziokultural anitzak sinhalar budista bakarrean uztartzean, ideologikoki eta politikoki ahaldundu zuen, eta, bat-batean, faktore erabakigarri bihurtu zuen uhartearen politikan. 1956an, lau talde sozialista eta nazionalistaz osatutako koalizio boteretsu bat sortu zuen, Mahajana Eksath Peramuna (Herriaren Fronte Batua) izenekoa, eta garaipen eztabaidaezina lortu ondoren, Sri Lankako laugarren Lehen Ministro bihurtu zen. Bandaranaikek sinhalar nazionalismoaren eragina zabaldu eta sakondu zuen Sri Lankako bizitza sozialaren esparru askotan: sinhala ezartzea ingelesaren ordez herrialdeko hizkuntza ofizial gisa, budismoa bultzatzea eta heriotza-zigorra bertan behera uztea; lan-legeak erreformatzea eta soldatak handitzea; langileentzako aurreikuspen Fondo Soziala ezartzea, maiatzaren 1a jaiegun izendatzea; arrozaleei buruzko Legea sartzea nekazariak babesteko, autobus-enpresak nazionalizatzea; britainiar base militarrak (airekoak eta itsasokoak) ezabatzea, atzerri-politikan jarrera neutrala hartzea eta harreman diplomatikoak ezartzea Txinako Herri Errepublikarekin eta SESBekin.
Salomon Bandaranaike, Jawaharlal Nehru presidente indiarrarekin, New Delhiko aireportura iritsi zenean (1957-12-1)
3-«Sinhala Bakarrik» legea (1956)
Independentziarako trantsizioan, Ceilánek hizkuntza-arazoari aurre egin behar izan zion. Zeilandar gehienek kontra egin zioten gobernu, eskola eta esfera profesionalean ingelesaren erabileraren jarraipenari, britainiar botere kolonialaren hondartzat hartzen baitzen. Independentzia aurreko eztabaidek onartu zuten sinhala eta tamilera izan beharko liratekeela Zeilan independente berriaren hizkuntza ofizialak. Halarik ere, gobernuak hizkuntza bakarra hautatu behar izan zuen, estatu-nazio taldearen barruan legitimatzeko, herrialde gisa identitate bat bateratu behar zuelako. Zingala gehiengo etnikoaren hizkuntza zenez, herrialdean gehien hitz egiten zena izateaz gain, estatuko kideek presio egin zuten hura hizkuntza nazional bihur zedin.
1956an Legebiltzarrean onartutako “Sinhala Bakarrik” Legeak eragin berezia izan zuen. Legeak ingelesaren ordez sinhala jarri zuen Zeilango hizkuntza ofizial bakar gisa, tamilera alde batera utzita. Nahiz eta “Sinhala Bakarrik” legea nagusiki ingelesaren hizkuntza- eta klase-nagusitasunari erantzuteko sortu, bazen beste arrazoi ezkutu bat. Sinhalar askok aurre egin zioten nagusitasun kolonialari, eta, bereziki, ingelesari, “atzerriko” hizkuntza gisa, zeinak eragozten baitzuen sinhalar kultura eta hizkuntza aitortzea, bai eta haien parte-hartze politikoa eta goranzko gizarte-mugikortasuna ere. Baina, eta hemen ezkutuko arrazoi hori, erresistentzia horren zati bat politika kolonialak tamilei neurriz kanpo mesede egin zielako usteak bultzatu zuen. 1946an, tamilak biztanleriaren % 11 ziren, funtzio publikoaren % 33 eta zerbitzu judizialeko lanpostuen % 40.
Beraz, “Sinhala Bakarrik” legearekin, Bandaranaikek zuzendu eta konpentsatu egin zituen sinhalarren aurka egindako akats kolonialak. Beraz, legeak bi egitate kontrajarri sinbolizatzen zituen. A) Batetik, sinhalar gehiengoarentzat, Zeilanen nortasuna estatu nazional bezala baieztatzeko bere erabakia indartzen zuen. Sinhala hizkuntza ofizial bakar bezala jartzeak, nortasunaren eta herriaren balioa eta boterea berrezarri zituen. Gainera, sinhalaren ezagutzak bideak ireki zituen estatuko burokrazian postu gutiziatuak ziurtatzeko. B) Bestetik, tamil gutxiengoarentzat, gutxiengoen zapalkuntza eta estatu-nazio bereizi bat eskatzeko justifikazioa, Tamil Eelam.
Ondoriozko hegemonia etnolinguistiko berriak, sinhalaren eta tamilaren arteko lehia bateraezin bat ekarri zuen. “Sinhala Bakarrik” ezarri eta hogei urtera, alderdi politiko tamilek tamil herria esklabo duen ugazaba kolonial berria izatea leporatu zioten Sinhalar Estatuari. Tamilen aurkako pogromoek, estatuak tamilen lurretan babestutako sinhalar kokalekuen salaketek, eta hezkuntza-politika diskriminatzaileek, tamil estatu banandua aldarrikatzera eraman zuten. Sri Lankak proiektu hegemoniko hau ezartzeko ordaindu behar izan zuen kostua ia 30 urteko gatazka armatua izan zen.
Legearen onarpenak ondo bereizitako hiru erantzun mota izan zituen. 1-Jende askok, gehienak burgesak, herrialdetik alde egin zuen. 2-Sinhalarrak, gehienbat legearen aldekoak, gobernuaren alde agertu ziren, eta independentzia lortu berri zuen komunitate baten aldetik beren ugazaba kolonialengandik aldentzeko saiakera bat zela pentsatu zuten. 3-Aitzitik, tamilek, legea onartzearen aurka, parlamentuaren eraikinaren aurrean manifestazio baketsuak eginez erantzun zuten, Tamil Alderdi Federala buru zutela. 4-Erantzun gisa, sinhalar talde nazionalistek protesta bortitzak antolatu zituzten, eta 150 tamil inguru hil zituzten Gal Oyan. Sri Lankako tamilen aurka antolatutako lehen pogromoa izan zen.
4-Sinhalar fundamentalismo budistaren sustapena
Lege honen onarpenak sinhalar nazionalismoaren nagusitasuna, botere politiko eta sozioekonomikoaren sinhalar monopolio nabarmena eta tamilen bazterketa ekarri zituen. Sinhalar politika nagusi zen testuinguru honetan, gutxiengoen eskubideak ia ez ziren onartuak izaten. Beraz, 1956az geroztik, Estatuak ezarritako politika nazionalistek eragin handia izan zuten gizartean, hezkuntzaren, hizkuntza-politikaren, herritartasunaren eta estatuko enpleguaren arloetan. Ideologia nazionalista budistaren nagusitasunak etnien antagonismorako jarraibidea markatu zuen, beste talde etnikoekiko jarrera funtsean baztertzailea izatera eragin zuena. Bere aitzindari eta bultzatzaileak, nagusiki, sinhalar intelektualtasuna eta monje budistak izan ziren, bereziki, Sri Lankako biztanleria ez-budistarekiko intolerantzia sustatu zutenak. Laburbilduz, 1956aren ondoren eta SLAAren arrakastarekin, sinhalar alderdi nagusiak politika sinboliko erlijioso-etnikoetan parte hartzen hasi ziren, herriaren hauteskunde-babesa lortzeko bitarteko gisa. Ordutik aurrera, erlijioaren eta etsaitasun etnikoaren hizkuntza emozionala erabili zen.
5-Tamil komunitatearen erreakzioa eta Bandaranaike-Chelvanayakam ituna (1957)
Politika modu horretan sendotzea mehatxu bat izan zen beste talde etniko batzuentzat, zeinak behartuta egon baitziren, kontra-antolaketako prozesu batean, talde politikoak osatzera, beren interesen babesa zaintzeko. Tamil komunitatean, Tamil Alderdi Federalak egoera zailei erantzun egokia emateko ardura hartu zuen. Tamil Alderdi Federala 1949an sortu zen, 1948ko Herritarren Legeari erantzuteko. Lege horrek plantazioetako ia milioi bat langile tamil indiar aberri gabe bihurtzeaz gain, gutxiengoen botere politikoa are gehiago murriztu zuen. Ordurako, lege horren onarpenak sinhalarren aldeko diskriminazio-neurriak ezarri zituen hezkuntza-sisteman eta zerbitzu publikoan.
Orain, “Sinhala Bakarrik” legea onartzeak ondorio sinbolikoak eta praktikoak ditu. Izan ere, lege horrek sinhalaren monoligüismo bultzatzeaz gain, politika esklusibistak ere bultzatzen zituen estatuko hezkuntzan eta enpleguan, tamileradunak aktiboki baztertu zituztenak. Horrela, bada, tamil herria ezin zen Sri Lankako berdintasunezko herritar gisa aitortua sentitu. Izan ere, lege honek bultzatutako praktika instituzionalek eta, batez ere, aldaketa sozialek tamilen diskriminazioa ekarri zuten hezkuntzan, zerbitzu publikoko enpleguan eta estatuko erakundeekiko zein sinhala komunitate nagusiarekiko elkarreraginean. Ikuspegi sozioekonomikotik, tamilek administrazio publikoan zituzten aukera profesionalak oso urriak ziren, sinhala ez zekitelako.
Tamil mugimendu politikoaren eskaera nagusiak honako hauek izan ziren: sinhalaren eta tamileraren parekotasuna, babes kolektibo eta pertsonala, ordezkaritza politikoa, estatuaren diskriminaziorik eza, estatuaren baliabideak eskuratzea, tamil hizkuntzako eremuetan estatuaren kolonizazioa etetea, eta Ipar eta Ekialdeko tamil gehiengoa duten probintzien autonomía ezartzea.
Egoera bideratzeko ahaleginean, Bandaranaike tamilekin negoziatzen hasi zen eta Bandaranaike-Chelvanayakam Ituna (1957ko uztailaren 26an) adostu zuten, tamilera, tamil hizkuntzako iparraldeko eta ekialdeko eskualdeetako administrazio-hizkuntza bihurtu zuena. Aldi berean, itunak uharte osoan eskualde-kontseiluak ezartzea formalizatzen zuen, tamil eta sinhalar herrien arteko berdintasuna bermatuko zuen ordezkaritza bat tamil biztanleei ahalbidetzeko. Baina Bandaranaikek ituna bertan behera utzi behar izan zuen monje budisten eta Alderdi Nazional Batuaren presioagatik.
Orduz geroztik, nabarmen hazi zen tamilaren aurkako sentimendua, eta pixkanaka aldatu egin zen bi komunitateen arteko bizikidetza. Ideologia nagusi eta baztertzaile horren aurrean, nazionalismo tamila sortu zen ideologia gisa, baita estatuko sinhalar zapalkuntza txobinistaren ondorio historikotik eratorritako mugimendu politiko zehatz gisa ere.
Sri Lankako lehen ministro Bandaranaikek eta Tamil Alderdi Federaleko buru Chelvanayakamek akordio bat sinatzen 1957ko uztailaren 26an.
6-1958ko istiluak eta tamilen aurkako pogromoak
Itunaren ezespenak, tamilen gobernuarekiko mespretxu nabarmena erakutsi zuen, etengabeko tentsio eta eraso ekintza ugari eragin zituena. Halaber, “Sinhala bakarrik” legearen aplikazioarekin sortu zen giro politikoaren ondorioz, sinhalarrek “Sri” hitza zuten pegatinak jartzen zituzten ibilgailu motordunen matrikuletan. Horri erantzunez, Tamil Alderdi Federalak Sri-ren aurkako kanpaina hasi zuen (Sri markak mundrunez ezabatzen). Horren ondorioz, sinhalar taldeek errepresalia-olatu bat sortu zuten tamilen eta haien ondasunen aurka (bulegoak, dendak, etxeak). Giro nahasi honi beste faktore bat gehitu zitzaion, sinhalar eta tamilen arteko liskarrak areagotzen lagundu zuena: 1950eko hamarkadaren erdialdean, lehia handia zegoen gobernuaren lanpostu mugatuengatik, gobernua baitzen herrialdeko enplegu-hornitzaile nagusia. Zeilanek une horretan zituen benetako arazo ekonomikoek, sinhalarrei tamilen aldeko aukera profesional eta ekonomikoen desoreka etniko bat zegoela sinestarazi zieten. 1920ko hamarkadan, lehen aldiz, sinhalar erradikalen haserreek musulmanen aurka eztanda egin zuten, ondoren, 1930eko hamarkadan, tamil indiar langileen aurka, orain, 1950eko hamarkadan, tamil srilankarren aurka.
1958ko maiatzean, Royal Navy britainiarrak Trincomalee ekialdeko probintzian zuen basea itxi zuen, 400 langile tamilen kaleratzea eragin zuena. Langileak Polonnaruwan birkokatu ziren, nagusiki sinhalar populazioko barruti batean. Honek, langile sinhalar asko haserretu zituen, ondoren, euren lurrak galtzeko beldurrez elkartu zirenak. Sinhalar langileak, politikariek erabilitako hiltzaileen laguntzarekin, eraso bortitzak bultzatzen hasi ziren. Lehenengo erasoaren helburua Tamil Alderdi Federalaren konbentzio batera zihoan tren bateko bidaiariak izan ziren. Hortik, uharte osoan eztanda batzuk sortu ziren (tamilaren aurkako bigarren pogromoa), aste osoan zehar jarraitu zuena, maiatzaren 22tik 29ra.
1958ko maiatzaren 27an, larrialdi-egoera ezarri zen. Bandaranaikek berandu erantzun zuen, istiluak berez amaituko zirela pentsatuz. Bortizkeriaren bat-bateko gorakadan, istorio trumoitsuak zabaldu ziren uharte osoan zehar, sinhalarren hilketez eta haien gorpuen mutilazioaz mintzo zirenak. Ekintzen basakeriak eta emozioen larritasun maila altuak izua areagotu zuten eta mendekuzko amorrua eragin zuten sinhalarren artean. Armadak gogor zapaldu zituen zalapartariak, eta, behar izanez gero, hil egin zituen.
Tamil Alderdi Federala legez kanpo utzi zuten eta politikari tamil gehienak atxilotu zituzten. Tamilaren aurkako pogromoaren emaitza beldurgarria da: hilketen estimazioak 158 eta 1.500 artekoak dira, gehienak tamilak; bestalde, ia 12.000 errefuxiatu tamilek Colombotik gertu zeuden kanpalekuetara ihes egin behar izan zuten. Gobernuak, isilpean, sei itsasontzi europarrei agindu zien tamil errefuxiatu gehienak Jaffnan birfinkatzeko ekainaren hasieran. 1958ko gertaerek komunitateek euren artean zuten konfiantza suntsitu zuten eta, ondorioz, polarizazio handiagoa eragin zuten.
7-«Sinhala Bakarrik» legearen ezeztapen partziala
1958ko irailaren 3an, “Sinhala Bakarrik” legea partzialki ezeztatu zen, eta politikari tamilek gidatuta, “Sinhala Bakarrik ez, Tamilera ere bai” bihurtu zuten. Lege honek xedatzen du tamilera instrukzio- eta azterketa-hizkuntza dela zerbitzu publikoan onartua izateko, bai eta iparraldeko eta ekialdeko probintzietan administrazioan eta estatuaren korrespondentzian erabiltzeko hizkuntza ere.
Nolanahi ere, “Sinhala Bakarrik” legearen ondorioak oso kaltegarriak izan ziren Sri Lankako gizartearentzat, haren etorkizuna modu erabakigarrian baldintzatuz. Legea oso diskriminatzailea izan zen, eta tamileradunak desabantaila larrian jarri zituen, gehiengoaren hizkuntza ikastea beste aukerarik ez baitzitzaien eman zerbitzu publikoan lan egin nahi bazuten. Funtzionario publiko tamil askok derrigorrezko erretiroa onartu behar izan zuten, hizkuntza ofiziala menderatzen zutela frogatu ezin zutelako. Politika horien ondorioak dramatikoak izan ziren, sektore publikoan tamil irudikapenaren beherakada bortitzak erakusten duen bezala. 1956an, Zeilango administrazio-zerbitzuaren % 30, bulego-zerbitzuaren % 50, ingeniarien eta medikuen % 60 eta indar armatuen % 40 tamilak ziren. 1970erako, zenbaki horiek % 5, % 5, % 10 eta % 1era jaitsi ziren, hurrenez hurren.
V-Estatuaren Sinhalartzea (1959-1972)
“Sinhala Bakarrik” legea babestu zuen budismo politikoak bere egin zuen uhartearen izaera budista babesteko ardura. Monje budistak, Mahavamsa-Kroniken ideiek bultzatuta, budismoaren biziraupenaz kezkatuta zeuden uhartean, eta testuak Zeilango historian garrantzia hartu zuen heinean, sinhalar-ariar arrazaren funtsezko osagai bihurtu zen. Sinhalar politikariek, kolonia osteko sentimendu nazionalista atzemanez, sinhalar kulturaren biziraupena eta budismoarekiko “jainkozko hitzordua” mehatxupean zeudela uste izan zuten. Tamilak, sinhalar ideologia budistarentzat mehatxu hau ordezkatzen dutenak, “Bestea” bihurtu ziren, eta baztertuak eta arbuiatuak izan behar ziren kolonia osteko nazio-eraikuntzan. Tamilen ordezkari politikoen eta SLAAren arteko elkarrizketak muturreko sinhalar nazionalisten eta monje politiko budisten presio itzelari lotuta egon ziren: oposizioko alderdiek mobilizatutako “erreakzio nazionalista indartsu” batekin topo egin zuten, protesta eta istilu populistak barne. Bandaranaikek amore eman behar izan zuen.
1959an, monje budista batek Bandaranaike hil zuen, tamil hizkuntzaren legea ezartzeko erabakiaren aurka agertu zena. Bere alarguna, Sirimavo Bandaranaike, Askatasunaren Alderdiaren (SLAA) zerrenda-buru izan zen, Parlamentuan gehiengoa lortu zuen Lehen Ministro izendatua izan zelarik. Beraz, Sirimavo da munduan lehen emakumea, Lehen Ministro izan dena. Bere senarraren ezkerreko erreformak 1960tik 1964ra eta 1970etik 1977ra luzatu zituen (hirugarren agintaldia izan zuen 1994tik 2000ra), bankuen, hezkuntzaren, industriaren, komunikabideen eta merkataritzaren sektoreetako erakundeak nazionalizatuz. Baina, aldi berean, eta inolako fintasunik gabe, argi eta garbi sinhalar nazionalistak ziren politikak ezarri zituen, zeinak gero eta polarizazio handiagoa eragin baitzuten sinhalarraren eta tamilaren artean. 1965ean, Sirimavo tamil herriari zuzendu zitzaion, honako hau adieraziz: “Tamil herriak onartu behar du sinhalar gehiengoak jada ez diola utziko bere eskubideei iruzur egiten”. Sinhalarrei historian zehar nazioan euren posizio legitimoa ukatu izanaren ideia, modu sistematikoan ustiatu zuten sinhalarrek menderatutako ondorengo gobernuek, Sri Lanka independentearen erakundeetan eta gizartean, sinhalarren eta budisten nagusitasuna oinarritzeko. Mugimendu hori justifikatu egin zen (eta gaur egun ere justifikatzen da), sinhalarrak “Beste” batek mehatxatutako talde bat direlako ideiarekin. “Beste” hau tamil komunitatea da.
Sirimavo Bandaranaike
1971n, Sirimavo Bandaranaikek, Janatha Vimukthi Peramuna (Herri Askapenerako Frontea) erakunde marxista-leninistak burututako matxinada bati aurre egin behar izan zion. Matxinada 1971ko apirilaren 5ean hasi zen urte horretako ekainera arte luzatuz. Matxinatuek hiriak eta landa eremuak okupatu zituzten zenbait astez, harik eta indar armatuek eskualde matxinatuak berreskuratu zituzten arte. Boterea hartzeko lehen saiakera hau, indarrez azkar zanpatua izan zen arren, 1987an, JVPk, matxinada indartsuagoa abiarazi zuen uhartearen hegoaldeko, erdiko eta mendebaldeko eskualdeetan.
1972an, Sirimavo Bandaranaikeren gobernuaren konstituzio berriak herrialdearen izena aldatu zuen, orain Sri Lanka (lehen Zeilan), errepublika erabat independente gisa. 1972ko Konstituzioak budismoari erlijioen arteko “posizio nagusia” ematen zion, sinhala hizkuntza ofizial bakartzat hartzen zuen eta ez zuen federalismoari buruzko aipamenik egiten. Budismoaren kontsakrazio konstituzional honek bizitza publikoan jada agerikoa zena legeztatu zuen, budismo politizatu batek eremu publikoan gero eta eragin handiagoa izatea, alegia. 1972an ere aldaketa bat gertatu zen hezkuntza-politikan, eta horrek tamil komunitatearen ondoez nabaria ekarri zuen. Murrizketa nabarmena egon zen unibertsitateetako zientzia eta teknologiako ikastaroetan tamil ikasleen onarpenean, hori baitzen iparraldeko eta ekialdeko ikasle tamilen goranzko mugikortasun sozialeko bide tradizionala. Tamil komunitatearen bazterketa instituzional horrek bere segurtasunik eza ekarri zuen, aldizkako istilu etnikoen ondorioz. 1983ko istiluen atarikoa zen, milaka zibil tamilen heriotza, desplazamendua eta haien etxeen eta bizibideen suntsipena eragin zituztenak.
https://busturianaiak.home.blog/2021/12/03/sri-lanka-2-zeilan-1948-1972/
