Frantziako Erresumak Nafarroakoa bereganatzeko 1620an egin ediktua eta horren kontra Peir Lostauk idatzia gogoratuko dituzte bihar, Donapaleun, Nabarraldek eta Zabalik-ek. Erreformak garai hartan ekarri errenazimentua itxuratzen duen erakusketa bat estreinatuko dute, halaber, Bideak gunean.
Donapaleun estreinatuko dute bihar Nafarroako Errenazimendua erakusketa, Bideak gunean; erreforman sartu zen Nafarroako erresuman garai hartan garatu zen pentsamenduaren eta estetikaren irudikatzeko nolabait.
Asisko Urmenetak zuzendu du erakusketa, eta XVI.-XVII. mende arte hartan gertatu aldaketak aipatu ditu. Erdi Aroa ordukotzat iragana zen, eta beste aro batera pasatuak ziren erresumak. “Kanbio ikaragarri handiak izan ziren; erlijioan, dudarik gabe. Kristauen artean izan ziren zisma handiak. Erresuma bateko partaidea baldin bazinen, erresuma hartako erlijioko behar zen izan. Kontzientzia askatasuna gauza berria da”. Horrekin, monarkia absolutista katolikoak gogortzen hasiak ziren, eta Erreformak beste bide bat jorratu nahi izan zuela dio Urmenetak: “Erreformak ekarri zuen beste manera bat bizia konprenitzeko, beste parte hartze bat. Konstituzionalismo bat sortu zen, eta hori, Vatikanoaren ikuspegitik, antipodetan da”. Erlijio gerla bortitzak iragan ziren. Horien artean, Nafarroa zatitua. “Inbaditu berria; eskualde bat espainolek okupatua, ekartzen duten guztiarekin: inkisizioa —Nafarroan ezarri zen 1513an—; tribunal erlijioso, baina politikoa ere bai. Arras ongi ikusi zuten Ameriketan zein ongi martxan zen herriak eta kulturak suntsitzeko jainkoaren izenean. Euskal Herria gelditu zen zatikatua, parte batez Europako monarkia integrista katolikoenaren eskuetan”. Nafarroako erresumaren hondarrak Baxenabarren ziren, zeina Frantziako erresumak beretzat baitzeukan. Europa iparraldeko erresumetan ukan zuen arrakasta Erreformak, eta Nafarroako zati hori hegoaldekoena zen horretan sartua.
Aldaketa horren akuilatzaile agertzen dira Nafarroako hiru erregina: Katalina Foixkoa, Joana III.a eta Margarita Nafarroakoa. Hirurak agertuko dira Donapaleuko erakusketan. Agertzen ez den laugarren emazte bat azpimarratu du Urmenetak: Katarina printzesa, Henrike III.aren —gero Henrike IV. bilakatuko zenaren— arreba. “Kalbinista egon zen bizi guzian Katarina. Amak ez bezala, libertatea utzi zuen kultua hautatzeko Biarnon eta Nafarroan”.
Estetika ezberdin bat
Pentsamenduari askatasun handiagoa irekitze horrek halako loraldi bat ekarri zuela diote jardunaldiaren antolatzaileek. “Hizkuntzetan. Garai hartan, latina zen kultuzko hizkuntza erlijio katolikoan, eta, Erreformarekin, ordura arte gutxietsiak ziren hizkuntza nazionalak hasi ziren lehen lerrora pasatzen; horrekin, harrotasun nazional edo kulturala”. Martin Lutherrek itzularazi zuen Biblia alemanera, eta “berak zuen finkatu alemana arau modernoekin. Gauza bera eginen zuen Leizarragak 30 urte berantago euskararekin”. Funtsean, Donapaleun kokatu Nafarroako Estatu Nagusiek deliberatu zuten kargudun izateko behar zela euskalduna izan. Leizarragak, Nafarroako erakundeen manua betetzeko, lurralde osorako balioko zuen euskaran landu zuen Testamentu berria, bere inguruan Ipar Euskal Herriko lurralde orotako laguntzaileak bildurik.
Allande Oihenarten etxea izan zeneko zizelketa, erreforma garaikoa
Erreformaren balioak baliatuz, Margarita Nafarroakoak jinarazi zituen mota orotako pentsalariak bere gortera. “Aterpetu zituen Sorbonatik eta bertze leku aunitzetatik ihesean zihoazen pentsalariak, humanistak, libertinoak”. Nafarroako konkistatik 1620ra ehun urte iraganik, Urmenetak dio beste antolaketa bat garatu zela. “Garatu zen estetikoki —ez bakarrik arkitekturan—, eta oso gutxi ikertu da. Nafarroako konkistaren inguruan beti ari gara Erdi Aroko iruditeria batekin”. Hain zuzen, Euskal Herrian gaindi ibiliko den erakusketak hori du helburu: orduan berezitu zen estetika hartarik abiatuz iruditeria bat berriz ekartzea. “Estetika birsortua, irudi bat emateko mende oso batean izan zen bilakaeraz; erakusteko zer ezberdintasun zuen horrek Felipe II.aren Espainiatik eta Medicitarren Frantziatik. Katolizismo barroko, jesuiten estetika ilun, rokoko, superkargatu horretatik ezberdina. Erreformak ekarri zuen biluzte bat”. Donapaleuko eliza erreformista —barnetik xehatua izan zena— dauka horren lekuko Urmenetak. Deitoratu du nola eraikin katolikoak atxiki diren historia ofizialak manaturik eta besteak ez. “Zergatik birrintzen da historiografia ofizialetik ateratzen den guztia? Ikusten ez badugu, ez da existitzen. Horregatik, polita egiten zait erakusketa”.
https://iparraldekohitza.eus/2020/10/02/historia-ofizialak-gorde-estetika/
