2003ko azaroaren 23an, Mikheil Saakaxviliren “Mugimendu Nazional” Alderdiak Zurab Zhvaniarekin eta Nino Burjanadze Parlamentuko presidentearekin batera antolatutako protesten ondorioz, Georgian botere aldaketa gertatu zen. Iraultzaren arrazoi nagusia zen herritar gehienek uste zutela azaroaren 2an egindako hauteskunde parlamentarioen emaitzak faltsifikatu egin zirela. Xevardnadze presidente izateari utzi behar izan zion. 2003ko azaroaren 26an, “Mugimendu Nazional” eta “Demokrata Elkartuak” multzoek Mikheil Saakaxvili izendatu zuten Georgiako presidentetzarako hautagai bakarra. Georgiako presidentetza-hauteskunde berriak 2004ko urtarrilaren 4an izan ziren. Mikheil Saakaxvilik botoen % 96,27 jaso zituen eta Georgiako hirugarren presidentea izan zen. 2004ko martxoan, Saakaxvili-Burjanadze bloke konbinatuak, “Mugimendu Nazional-Demokratak” (geroago “Mugimendu Nazional Bateratua” izendatua izango dena), legebiltzarrerako hauteskundeak irabazi zituen, botoen % 76 baino gehiago jasoz.
Mikheil Saakaxvili, Georgiako hirugarren lehendakaria 2008ko urtarrilaren 20tik 2013ko azaroaren 17ra
I-Saakaxviliren filosofia politikoa. “Misharen ametsa”.
Arrosen Iraultzak modu erabakigarrian zehaztu zuen Saakaxviliren politika estiloa, baina bere jarduera politikoaren edukia ideia handietan eta asmo handiko helburuak lortzean oinarritu zen. Mikheil Saakaxviliren bederatzi urteko gobernu jarduera indartsua heroi-erromantikoa da, eta historian sartuko da kualitatiboki ezberdina den Georgia berri baten sortzaile bezala. Zergatik heroikoa eta erromantikoa? Saakaxvilik, bere gobernua, Jurgi Deunaren monumentua eraikiz hasi zuen, Tbilisiko Askatasunaren Plazan, georgiar herriaren askatasun eta independentziari eskainia. Herensugea hiltzen Jurgi Deunaren monumentuak sinbolikoki islatzen du nolakoa izango zen bere politika. Saakaxvilirentzat politika dragoiaren aurkako borroka bat izan zen, hainbat gauza sinbolizatu ditzakeena: ustelkeria, errusiar inperialismoa, pobrezia, mafia kriminalak. Nolanahi ere, borroka hori irabazteak ideia eta ahalegin heroikoen argitasuna eskatzen du, eta politika hori “heroia-erromantikoa” zen.
Jurgi Deunaren monumentua Tbilisi hiriko Askatasunaren Enparantzan
Egia esan, Saakaxvilik bazuen, presidente aukeratua izan zenerako, bere herri egoeraren diagnostiko bat, eta ustelkeria zela aurre egin behar zion arazo funtsezko eta premiazkoenetako bat. Baina ustelkeria horren arazoaren oinarria ez ziren zerbitzari publiko ustelak, baizik eta ustelkeria hori Georgian fenomeno normal eta endemikoa zelako pertzepzioa; georgiarrentzat ustelkeria sortzetiko ezaugarria zela, eta haren aurkako borroka kijotismo modu bat edo harreman ziniko bat zela. Autoestimu baxuko jarrera horretatik ondorioztatzen da georgiarrek ezin dutela beren kabuz estatu bat sortu; ez direla gai beren ordena propioa eraikitzeko; beste batzuek sortutako ordena baten barruan bakarrik direla bizkarroiak izateko gai. Sindrome hau mende askotan zehar garatu zen, eta hainbat inperioen pean bizitzearen esperientziaren emaitza izan zen, azkenaldian, sobietar garaian indartu zena. Azken finean, georgiar kontserbadurismoa nostalgikoki iragan berri den sobietar bizkarroikeriaz elikatzen da. Beraz, Misharen ametsa “georgiar herri kolonizatuaren sindromea” desagerraraztea izan zen. Georgia eraldatu egin behar zen, historiako objektu izatetik historiako subjektu izatera igaro behar zuen. Eta ondorioz, bere ordena propioa zehazteko, bere helburuak aukeratzeko eta horiek lortzeko moduak erabakitzeko gai izango zen nazioa izatera iritsi behar zuen. Ondorioz, Misharen ametsaren edukia Georgia “herrialde demokratiko normal” bihurtzera mugatu daiteke. Baina normaltasun prosaiko hau Saakaxviliren estilo eta metodo heroi-erromantikoen aurka doa, eta agian hau izan zen bere politikaren kontraesan nagusia.
2004ko urtarrilaren 14an Tbilisin egindako saioan, Georgiako bandera jarri zuten parlamentuan. Georgiak bandera nazional berria hartu zuen Saakaxvili presidente hautatu eta gutxira
II-Nazionalismoaren susperraldia.
Xevardnadze agintean zegoen elitearen mendebaldearen aldeko diskurtsoak erreakzio maila bortitza sortu zuen, mendebaldearen eta globalizazioaren aurkako ezaugarriak zituen erreakzio nazionalista eragin zuena. Gainera, sortzen ari zen diskurtso nazionalista hori erlijioan zentratzen hasi zen, zehazkiago Georgiako Eliza Ortodoxoan. Kristautasun ortodoxoa georgiar identitate baten funtsezko zutabetzat hartu zen, globalizazioaren testuinguruan arreta eta babes berezia behar zituena. Eliza botere-gune alternatibo gisa azaleratzen hasi zen, estatuaren eta agintean zegoen elitearen globalizazioaren eragin ustelak eta antinazionalak orekatzeko gai zena. Beraz, sortzen ari zen nazionalismo berriak bi ezaugarri berri izan zituen: 1-arreta-gunea estatu nazionaletik eliza nazionalera aldatu zen; 2-georgiar nazioarentzat mehatxu iturri nagusia ez zen Errusia, globalizazioa baizik. Ondorioz, ideia etno-erlijiosoak zituzten talde politiko askok errusiarren aldeko joera politiko nabarmena erakutsi zuten, Errusiaren irudia aliatu ortodoxo tradizional bat bezala berpiztuz. Aldiz, globalizazioaren ordezkariak (agintean zegoen elitea eta gazte erreformistak) “bosgarren zutabe”-tzat izan ziren hartuak, euren herrialdea atzerriko interesei saldu eta kolonia bihurtu zutenak.
Georgiako Eliza Ortodoxoaren burua, Ilia II.a, Mikheil Saakashvili presidente hautatu berria bedeinkatuz Kutaisiko Gelatiko katedralean 2004ko urtarrilaren 24an.
Baina gazte erreformista hauek politikari etnoerlijiosoek baino ospe, eragin eta babes publiko askoz handiagoa izan zuten. Hauen boterea murrizten hasi zen, oposizio erreformistaren gero eta eragin handiagoaren proportzioan. Arrosen Iraultzaren ondoren, eta jada gazte erreformistak boterean zeudela, Saakaxvilik ez zion uko egin nazionalismoa gogoratzeari bere aurreko Xevardnadze izan zen bezala. Aitzitik, gobernuan egin zuen lehen gauzetako bat ikur nazionalak berritzea izan zen; eta horrela, Georgiako bandera aldatu, ereserki berri bat hartu, eta ospakizun nazionalak ospatzeko praktika utzia berriz sartu zuen, ikur nazionalen erakustaldi irekiarekin. Urtarrilaren 24an, presidente izendatu aurreko egunean, Saakaxvilik Georgiako Erdi Aroko errege David Eraikitzailearen hilobia bisitatu zuen, herrialdearen bateratzailea, eta bere hitzaldian hauxe esan zuen: “David erregearen hilobian denok esan behar dugu Georgia batu egingo dela, indartu egingo dela, osotasuna berrezarriko duela eta estatu batu eta indartsu bihurtuko dela”. Honen guztiaren sinbolismoa agerikoa da: Saakaxvilik, garai hartan 36 urte zituela, historiara pasatu nahi zuen Georgiako gobernari eta erreformatzaile handi gisa.
Izan ere, Saakaxvilik presidente karguaren zina egin zuen Tbilisin urtarrilaren 25ean. Ekitaldia amaitu eta berehala, bost Gurutzetako bandera berria ezartzeko dekretua sinatu zuen. Jatorrian, Georgiako Erdi Aroko Erresumaren estandarte bat da, XX. mendearen amaieran eta XXI. mendearen hasieran ezaguna, georgiar berpizkunde nazionalaren garaian. 2004an bere estatus ofiziala lortu aurretik, bandera hori, Saakaxviliren “Mugimendu Nazional” alderdiak asko erabili zuen, eta Arrosen Iraultzaren ikurrik ezagunenetako bat izan zen. Hurrengo egunean, urtarrilaren 26an, Tbilisiko Jurgi Deunaren elizan egindako zeremonia batean, Georgiako lehen presidentea zen Zviad Gamsakhurdiaren gorpua Groznytik (Txetxeniar Errepublika) Tbilisira itzultzea ahalbidetzen zuen dekretu bat aldarrikatu zuen. Gamsakhurdiaren aldeko 32 preso politiko ere askatu zituen, Xevardnadzeren gobernuak 1993-1994 aldian espetxeratu zituenak. Gamsakhurdiaren ohorea berrezarri eta adiskidetze nazionala bultzatu zuen, georgiar guztien presidente bezala kokatuz, ez bakarrik irabazleena, baita Georgiako gerra zibil laburreko galtzaileena ere.
Mikheil Saakaxvili presidentea Gamsakhurdiaren hileta-elizkizunetan izan zen 2007ko martxoaren 31n. Milaka georgiar bildu ziren Zviad Gamsakhurdia Georgia independenteko lehen presidentearen hiletan
Saakaxviliren nazionalismoak, nagusiki, georgiar nazioaren eta identitatearen kontzepzio zibiko eta inklusiboa erakusten zuen. Georgiako gutxiengo nazionalei zuzendu zitzaien, bere herritar guztientzat estatu bat eraikitzeko lan egingo zuela aginduz, ez bakarrik bere gehiengo etnikoarentzat. Bestalde, gogoko zuen bere diskurtsoak errezitatzea herrialdeko gutxiengoen beste hizkuntzetan, baita hitz egiten zituen aukera agertzen zitzaionean ere. Sarritan azpimarratu zuen gutxiengo nazionalen eskubideak babesteko eta estereotipo errotuei eta praktika diskriminatzaileei aurre egiteko erabakia. Saakaxvilik gogor lan egin zuen Georgiako nazionalismoaren tradizio etnozentrikoa eta folklorikoa gizarte liberalago eta etnia anitzago batean eraldatzeko, oinarri zibikoaren abertzaletasunarekin. Horren ondorioz, gutxiengoen eskubideak onartuak eta aitortuak izan dira, gutxienez gobernu-mailan, eta diskurtso ofizial sendo bat sortu da, guztien hiritartasun mankomunatua nabarmentzen duena, georgiar estatuaren oinarri gisa, identitate etnikoaren ordez.
Bestalde, kontuan izan behar da Saakaxviliren nazionalismoaren funtsezko osagaia mendebaldearen eta globalizazioaren aldeko izaera nabarmena dela. Mendebaldeko nozioa tradizionalki georgiar pentsamendu nazionalistaren zati izan den arren, Saakaxvilik Georgiaren mendebaldeko ideala berpiztu zuen eta maila guztiz berri batera eraman zuen. Lehen aldiz, petrolio-konpainiak ez ziren munduko beste multinazional batzuk Georgiako merkatuan sartzen hasi ziren, hiriburukoa ez ezik kostaldeko hirietakoa ere osatzen duten munduko hotel-kateekin. Saakaxvili bere mendebaldeko asmoen onarpena ziurtatzen saiatu zen Georgia IAIEn eta EBn sartuz. Saakaxvilik bere aurrekoekin partekatu zuen “mendebaldeko ideala” eta Georgia Mendebaldeko espazio kultural eta politikokoa delako ustea. Mendebaldearekiko konpromisoa aldarrikatu zuen, georgiar nazioa eta nortasuna babesteko eta bizirauteko modu gisa. Saakaxvilik bazekien nola lortu helburu hori, batez ere nazioarteko harreman publikoen konpainien eta atzerriko aholkularien erabileraren bidez. Bere gobernua, nazionalista bezala defini daitekeena, globalizazio indar sendoenetako bat bihurtu zen, Georgia prozesu globaletan sartzea gertaera eraginkorra izan zedin defendatuz eta lagunduz.
Mikheil Saakaxvili presidenteak hitzaldia eman zuen Tbilisin 2007ko apirilaren 19an, IAIEren parlamentu-batzarrean, eta bertan adierazi zuen 2007an Georgia prest egongo zela erakunde horretan sartzeko.
III-Adjariako krisi politikoa.
1922ko uztailaren 16an, gobernu sobietarrak Adjariako Sobietar Errepublika Autonomo Sozialista aldarrikatu zuen Georgian, Turkiak eskualdea boltxebikeei eman zienean, Adjarian bizi ziren musulmanei autonomia emateko baldintzarekin. SESB kolapsatu ondoren, Georgiako lehen hauteskunde demokratiko parlamentario eta presidentzialak egin ondoren, Zviad Gamsakhurdia presidenteak Aslan Abaxidze Adjariako Kontseilu Goreneko buru izendatu zuen 1991ko martxoaren 15ean. Gobernu zentral eta erregionalen arteko harremanak tirabiratsuak ziren Adjariako buruzagiak sarritan uko egin ziolako aurrekontu zentralari zergak ordaintzeari. Abaxidzek aduana, Batumiko itsas portua eta beste instalazio estrategiko batzuen kontrola hartu zuen, bere unitate armatu erdiofizial propioak sortu zituen eta Defentsa Ministerioko 25. brigadaren base militarraren Batumiren erabateko kontrola zuen. Horregatik, Georgiak Batumiren gobernua errusiar unitate militar baten boterean oinarrituta zegoela zioen, eta Abaxidze kritikatu zuen errusiarren aldeko orientazioagatik.
Eduard Xevardnadze Georgiako presidente ohiak hainbat aldiz bisitatu zuen eskualdea 1992-2003 agintaldian, Abaxidzerekin adiskidetzeko ahaleginean. Konpromiso moduko batera iritsi ziren, non Adjariak autonomia handiagoa jaso zuen, Abaxidzek Georgiako presidente izateko ez aurkeztea erabaki zuen, eta Xevardnadzek Abaxidzeri Adjariako boterea mantentzea ahalbidetu zion.
2003ko azaroan Xevardnadzeren uko behartuak krisi politiko bat sortu zuen Abaxidze eta Tbilisiko gobernu berriaren artean. Espero bezala, Abaxidzek, ekintza hau mehatxutzat jotzen zuen bere posizio pertsonalerako baita herrialdeko estatus erdi-independenterako ere, eta ondorioz Xevardnadzeren erorketa “Estatu kolpe” bat izan zela salatu zuen. Larrialdi egoera ezarri zuen Adjarian eta Errusiaren babesa bilatu zuen gatazka ireki bat gertatuz gero. Hala ere, ez zuen Errusiaren babes handirik lortu. 2004ko urtarrilaren 25ean, Abaxidze Mikhail Saakaxvili presidente hautatu berriarekin bildu zen Batumin eta Saakaxvilirekin lan egiteko asmoa adierazi zuen.
Harreman honek laster porrot egin zuen Saakaxvilik Georgiako eskualde separatisten gaineko aginte zentrala berrezarriko zuela agindu ondoren. 2004ko martxoaren erdialdean, Adjariako mugazainek Saakaxvili martxoaren 28ko Georgiako hauteskunde legegileak baino lehen Adjarian antolatutako ekitaldi politikoetara eramaten zuen karabana bat arbuiatu zuten. Abaxidzek Saakaxviliri errepublika boteretik kentzeko helburuarekin konboi militar bat zuzentzea leporatu zion, eta larrialdi egoera ezarri zuen Adjarian eta talde armatuen mobilizazioa. Erantzun bezala, Saakaxvilik egun bateko ultimatuma igorri zion Abaxidzeri aginte zentrala onartu eta Adjariako indar paramilitarrak desegiteko. Goi tentsioaren eta manifestazio publiko orokorren erdian, Abaxidze Adjariako presidentetzari uko egin behar zion 2004ko maiatzak 5ean. Biharamunean, estraditatuko ez zutela ziurtatu ondoren, Abaxidze Moskura joan zen, eskualdean tiro egin gabe.
Mikheil Saakaxvili, Aslan Abaxidze Adjariako eskualde autonomoko buruzagiarekin 2004ko martxoaren 18an Batumin egindako bilera batean. Abaxidze Alderdi Komunistako funtzionario ohiak Adjaria zuzendu zuen bere feudo pertsonal gisa hamarkada bat baino gehiagoz.
IV-Estatu-eraikuntza eta erreformak.
Saakaxvilik Xevardnadzerengandik “porrot egindako estatu” baten egitura oinordetzan hartu zuen, konpondu gabeko arazo ugarirekin. Oinordetzan jasotako arazo horietatik, bi nabarmentzen ziren aurre egiteko premiagatik. Arazo horietatik, gizarte-urgentziagatik, honako hauek nabarmendu beharko lirateke: a) Krisi energetiko batetik eratorritakoak; horrek esan nahi du negua heltzean Georgia osoak bizirik iraun behar izan zuela elektrizitaterik eta berokuntzarik gabe; b) Aurrekontu-krisi baten ondoren datozenak, funtzionario publikoek zergak biltzeko duten ezintasunaren eta borondaterik ezaren ondorioz. Hau da, gobernuak atzerapen handiak pilatu zituen sektore publikoaren pentsio eta soldaten ordainketan. Arazo gehienak ustelkeria-maila handi batek baldintzatzen zituen. Beraz, iraultzaren ondorengo gobernu berriaren erronka nagusia ustelkeriari aurre egitea izan zen, beharrezko beste erreforma mota batzuk martxan jartzea ahaztu gabe.
Hasiera batean, kontuan hartu behar da 2003-2014 urteetan ezarritako erreformak Estatuaren modernizazioak eskatzen zituen larrialdien ondorio izan zirela (demokratizazioak eskatzen zituenak baino gehiago), eta, bereziki, georgiarren lidergoak une horretan dituen erronken izaeraren ondorio. Arazo nagusia ez zen demokrazia falta, estatuaren disfuntzioa eta egoera ekonomiko negargarria baizik. Horrela, Saakaxvilik bere programa politikoa hiru zutabetan oinarritzea erabaki zuen: Estatuko erakundeen berreraikuntza, liberalizazio ekonomikoa eta Georgiaren nazioarteko irudia hobetzeko neurriak. Saakaxviliren gidaritzapean, ideologikoki motibatutako erreformatzaile talde batek praktikan jarri zituen, bere misioaren justizian sakonki sinesten zuena, horietako asko mendebaldeko estatuetan bizi izandakoak.
Viktor Yuxtxenko Ukrainako presidente hautatua eta Mikheil Saakashvili Georgiako presidentea, Ukrainako hiriburuko bizilagunak agurtzen Urte Berrian, 2005eko urtarrilaren 1ean, Kieveko Independentzia Plazan.
1-Estatua berreraikitzea. Gobernuak gupidagabe borrokatu zuen ustelkeriaren eta krimen antolatuaren aurka. Gobernu berriak bere lanak betetzen hasi bezain laster irmo jardun zuen. Xevardnadze aroan ekonomia gidatu zuten hainbat pertsonaia oligarkiko atxilotu zituzten, eta behin espetxeratuta, estatuaren aurrekontuari milioika dolar ematea adostu zuten, askatasunaren truke. Bestalde, % 12ko zerga-tasa sartu zenez, zerga-bilketaren tasak gora egin zuen, eta aurrekontua zortzi aldiz handitu zen (mila milioira) 2006ko uztailean. Eragin handiena izan zuten mafiako buruzagiak kartzelaratu egin zituzten edo herrialdea uztera behartu zituzten, batez ere Europara (Frantzia, Espainia, Italia) eta Errusiara. Delitugileen eta kriminal-zirkuluekin lotutako pertsonen espetxeratze masiboak posible izan ziren zigor-kodean mafiaren aurkako arau bakarrak ezarri zirelako, eta arau horien arabera kriminalizatu zen halako anaiarteetako kide izatea.
2004ko udan, trafikoko poliziaren langile guztiak, nabarmen ustelak, 13.000 pertsona inguru kanporatuak izan ziren, eta, horren ordez, askoz erakunde txikiagoa, hobeto ordaindua eta zintzoagoa sortu zen. Indar poliziala bera murriztua izan zen, eta ofizialak soldata altuagoengatik berkontratatuak izan ziren. Aduana-zerbitzua erabat berrantolatu zen. Energia-sektoreko ustelkeriaren aurkako borrokak energia-krisia gainditzea ekarri zuen: 2006-2007ko negutik aurrera, Georgia osoak % 100eko elektrizitate-hornidura izan du. Eguneroko ustelkeria ezabatzea lorpen ikaragarria izan zen eta georgiar gehienek ez dute eroskeriarik ordaindu behar izan gidatzen, unibertsitatera sartzen, departamentu bat erosten edo pasaporte bat erosten dutenetan. Saakaxvilik izugarri handitu zuen Indar Armatuak modernizatzeko gastu militarra, presidente kargua hartu zuenean txikiak, gaizki hornituak eta entrenatuak baitziren. Arma eta ibilgailu berriak erosi, soldata militarrak handitu eta base berriak eraiki ziren: 1999tik 2007ra aurrekontu militarra hogei aldiz biderkatu zen. Bestalde, georgiar soldaduek AEBko armadarekin batera entrenatzeko ariketetan parte hartu zuten.
Zerbitzu zibilak pertsona berriak izan zituen, administrazioaren funtzionaltasuna berrezarri zen, zerbitzu publikoen kalitatea nabarmen hobetu zen, eta estatuak aldian-aldian soldatak, pentsioak eta desgaitasunagatiko sorospenak ordaintzen hasi zen. Hondakinetan zegoen azpiegitura berritzen hasi zen (errepideak, trenbideak, eraikin publikoak eta energia-sareak barne). Gobernu zentralak, Xevardnadzeren (Adjaria, Samtskhe-Javakheti) kontrol gutxi zuten eskualdeen kontrola ere berreskuratu zuen. Azkenik, Georgiak errusiar gasaren hornikuntzarekin zuen mendekotasuna amaitzea lortu zuen Azerbaijani gasa erosten hasi zitzaionean.
Saakaxvili presidentea eta Bush AEBetako presidentea Tbilisiko jendetza agurtzen, 2005eko maiatzaren 10ean.
2-Liberalizazio ekonomikoa. Era berean, garrantzitsuak izan ziren erreforma ekonomiko liberalak, eredu estatubatuarretik gertuago baitzeuden konponbide europarretatik baino. Erreforma horiek Kakha Bendukidze Ekonomia ministroak egin zituen, eredu ekonomiko ultraliberal baten defendatzaileak. Garrantzitsuenak honako hauek izan ziren: zerga-sistemari dagokiona (zerga nabarmen txikiagoak eta zerga-bilketa eraginkorragoa), desarautzea, estatuko aktiboen pribatizazio masiboa antolatzea, lan-kode liberal bat hartzea, eta atzerriko inbertsioak erakartzeko neurriak egokitzea (inbertitzaileentzako erraztasunak, atzerriko operadoreei Georgian lurrak erosteko aukera ematea, estatu gehienetako nazionalentzako bisak indargabetzea). 2003tik aurrera ezarritako erreforma ekonomikoak hain izan ziren zorrotz eta hertsiak, non, aurrerantzean, neurri horiek “liberalizazio eredu georgiarra” izenarekin ezagutu baitziren.
3-Georgiaren nazioarteko irudi positiboa sortzea. Saakaxviliren estrategiaren elementu garrantzitsu bat hau ere izan zen: helburua Mendebaldearen babesa erakartzea eta inbertitzaileak eta turistak herrialdera erakartzea zen. Georgiaren nazioarteko aitortza Saakaxvili presidentearen irudiari zor zaio neurri handi batean; izan ere, lider karismatiko horren ekintzak eta adierazpenak munduko komunikabideetan zabaldu ziren. Saakaxviliren figura publikoa, metodo autoritarioak barne, zenbait elementu negatibok lausotu zuten arren, orokorki bere irudia benetan positiboa izan zen. Estatua berriz hasi zen lanean eta bere autoritatea berreskuratu zuen jendearen begietara. Ekonomiak aurrera egin zuen barne-liberalizazioaren eta atzerriko inbertsioen etorreraren ondorioz, eta BPGaren % 10 inguruko hazkunde ekonomikoa izan zuen 2005ean. Atzerriko inbertsioen eta nazioarteko turisten etorrera Georgiaren nazioarteko irudia hobetzeko neurri nabarmena izan zen.
Kakha Bendukidze, Ekonomia ministroa eta Georgiako ekonomia postsobietikoa berbideratu zuen erreforma liberalen egilea
V- 2007ko krisia eta 2008ko hauteskundeak.
2003ko Arrosen Iraultzaren ondoren, Georgiak argi eta garbi adierazi zuen Mendebaldeari zuzendutako kanpo politika jarraitzeko nahia eta Mendebaldeko erakundeekin bat egiteko asmoa, eta horrek Errusiarekiko harremanak okertzea eragin zuen. Georgia eta SESBeko beste estatu zahar batzuk IAIEn sartzea saihestu nahi zuen Moskuk. Errusia, munduko superpotentzia energetiko bat zenez, ez zegoen gustura Georgiaren mendebaldeko orientazioarekin, Bakú-Tbilisi-Ceyhan oliobidea amaitu eta IAIErekiko loturak handitu baitzituen. Saakaxvilik nazio mailan Adjara gobernu zentralaren agintaritzara itzultzea lortu zuen, baina Abkhaziak eta Hego Osetiak beren independentzia de fakto gorde zuten. Ustelkeria nabarmen murriztu bazen ere, batzuk deseroso zeuden Georgiako polizia indar berriaren gogortasunarekin. Zalantzarik gabe, Saakaxviliren gobernuak hobekuntza asko egin zituen, bainan zoritxarrez ez zen biztanleriaren iritzian islatu: azpiegitura edo gizarte zerbitzuetan hobekuntzarik egin gabe, herrialdearen zatirik handienaren bizitzak lehen bezala jarraitu zuen. Bai, egia esan, ustelkeriaren aurkako erreformek eta zerga-sistema sinplifikatu batek ekonomia askoz posizio sendoagoan jartzen lagundu zuten; atzerriko inbertsio zuzenak gora egin zuen eta 2 mila milioi baino gehiago lortu zituen 2007an. Bainan, halarik ere, erreforma ekonomikoaren onurak modu desberdinean banatu ziren gizartean; atzerriko inbertsioa batez ere ekonomiaren sektoreetara bideratu zen, hala nola bankuetara eta onibarretara, enplegu gutxi sortu baitzituzten. Aldez edo moldez pentsioak eta gizarte-laguntzako ordainketak mantendu egin ziren behinik behin, eta hori ez zen gutxi. Aurrerapen horiek guztiak gorabehera, 2007an Georgia egoera zailean sartu zen.
2006ko udazkenean, georgiarrek Errusiako Indar Armatuetako inteligentzia zerbitzuko zenbait ofizial atxilotu zituzten Georgian espioitza leporatuta. Ondoren, Errusiak enbargoa ezarri zien ardo georgiarraren inportazio guztiei, baita ur mineralari ere, eta 3.800 georgiar deportatu zituen, espioitzaz akusatutako lau ofizial errusiarren kanporatzeari erantzunez. Gainera, Errusiak Georgiarekin zituen garraio lotura guztiak moztu zituen, baita posta zerbitzuak eta diru transferentziak blokeatu ere. Hau gutxi balitz, Gazpromek (munduan gas gehien ateratzen eta esportatzen duen enpresa errusiarra), Georgiari hornitutako gas errusiarraren prezioa bikoiztu zuen. Eta horrela hasi zen Errusiaren blokeoa herrialdeko ekonomiak oraindik berreraikitzeko denborarik izan ez zuenerako. Baku-Ceyhan oliobide berria martxan hasi berria zen, eta urte horretako irailean sortu ziren oposizioaren protestak, atsekabe sozioekonomikoak eraginda. Azaroaren 2an, jendetza handia (100.000 pertsona) bildu zen Tbilisin, parlamentuaren eraikinaren aurrean. Azaroaren 7an poliziak bortizki sakabanatu zituen han bildutako pertsonak.
Oposizioaren protestak Tbilisin 2007ko azaroaren 2an. Inskripzioak georgieraz “Ni ez naiz beldur” dio.
Egoerak tentsio handia izaten jarraitu zuen, eta Saakaxvilik mugimendu arriskutsua egin zuen, presidente karguari uko egin zion eta Nino Burjanadze jarduneko presidente utzi zuen; ondoren, 2008ko urtarrilerako hauteskundeak deitu zituen, 2009an legez egin behar zirenak aurreratuz. Horrela amaitu zen Saakaxviliren lehen agintaldia. Emaitzak, oro har, onak izan ziren: kanpo zorra ez zen handitu, oliobideak funtzionatu zuen, estatu aparatuak eta Barne Ministerioak normaltasunez lan egin zuten. Beraz, Saakaxvilik 2008ko urtarrilaren 5erako deitu zuen lehendakeritzarako hauteskunde aurreratuetara, eta honetan botoen %53,47rekin berrautatu zuten.
VI-Hego Osetiako gerra (2008ko abuztuaren 7tik 12ra)
Errusiarekiko harremanek etengabeki okerrera egin zuten 2008an zehar, atzera-bueltarik ez zuten larritasunarekin batera. Inolako zalantzarik gabe, harreman txar hauek Saakaxviliren bigarren agintaldia erabat baldintzatu zuten. Honen hasiera, Abkhazia eta Hego Osetiako eskualde independentisten krisi gero eta handiago batek menderatu zuen, 2008ko abuztuan Errusiarekin gerra bat eragin zutenak.
2008ko abuztuaren 7an, Saakaxvilik Hego Osetia berreskuratzeko operazio militar bat abiatu zuen, Errusiak negoziatutako bake akordioaren aurka zihoana, eta Errusiako bake indarretako hainbat soldadu hil ziren. Errusiak gogorki erreakzionatu zuen, tropak, tankeak eta hegazkinak bidaliz; Tbilisitik 50 kilometrora iritsi ziren, eta Georgiako armada ia suntsitu zuten. Errusiak ofizialki aitortu zuen Abkhazia eta Hego Osetia nazio independente gisa, han tokiko presentzia militarra bertan mantentzeko akordioak zigilatuz eta, horrela, Georgiako beste edozein ekintza militarrek antzeko erantzuna jasoko zuela ziurtatuz. Georgiak harreman diplomatikoak hautsi zituen Errusiarekin, mugak itxi egin ziren eta Georgiako bizilagun handienarekiko etsaitasuna, eta aurretik bazkide komertzial handiena zena, areagotu egin zen.
2008ko krisiak bi nazionalismo bateraezinen presentzia erakutsi zuen: Errusiar inperialismoa georgiar estatuaren asmoaren aurka. Batetik, Errusia bere eragin eremua zabaltzen saiatu zen; bestetik, Georgiak bere lurraldearekiko independentzia eta subiranotasuna erakutsi nahi zuen. Tbilisik bere lurraldea sendotu nahi zuen bitartean, Moskuk murriztu egin nahi zuen. Errusiak IAIE bere kontra bihurtu zen sistema gisa ikusi zuen bitartean, Georgiak haren ordez, babesa. Errusiak Georgia IAIErekin bat egitea saihestu nahi bazuen, Estatu Batuek bere eragina hedatu nahi zuten Errusia berriro potentzia handi bat izan ez zedin. IAIEren eta AEBen benetako helburua Errusia ezegonkortzeko ahalegin baten parte izan zen, Georgiako subiranotasunaren babesa aitzakia baino ez zen. Hala ere, bere independentzia babesteko, Georgiak tentu eta zuhurtasun handiagoz jokatu behar izango zuen. Georgiak ez zuen Mosku probokatu behar, ezta Washingtonera alde egin ere. Ordutik, Errusiak tropa militar garrantzitsuak mantendu ditu Abkhazian eta Hego Osetian, bere presentzia sendotzea lortuz. Errusia-Georgia gatazka mugagabe hau “izoztuta” dagoela dirudi, baina egungo egoera edozein unetan alda daiteke, eta, okerrenean ere, litekeena da okerrera egitea, nahiz eta inork ez duen gatazkaren eskalada bat nahi.
Saakaxvilik 2008ko abuztuaren 10ean nazioari egindako telebista deklarazioan berretsi zuen bere herrialdeko tropak Hego Osetiatik erretiratu zirela eta Estatu Batuen esku-hartze diplomatikoa eskatu zuen mundu ordena berri bat lortzeko.
VII- Demokrazia eskasia Saakaxviliren beherakadaren arrazoi.
Georgia, Saakaxvili presidentearen agintepean, modernizatu egin da zalantzarik gabe, baina ez nahitaez demokratizatu. Gobernua indartsuagoa da, baina ez irekiagoa edo toleranteagoa. Demokrazia-adierazle batzuek aldaketa gutxi izan dituzte agintaldiko azken urteetan, eta beste batzuek behera egin dute. Saakaxviliren aldekoek eta haren taldeak diote gobernu indartsu eta diziplinatua behar zutela erreformak bultzatzeko. Hori gertatzen bada ere, gehiegikeria-zantzu asko daude. Saakaxvilik eta Mugimendu Nazional Batua alderdiak gobernua kontrolatzen dute, gehiengo handia dute parlamentuan eta eskualdeko gobernari guztiak osatzen dituzte, hau da, alderdi bakarreko estatua dela esan liteke.
Presidente izatera iritsi zenetik, Saakaxvilik botereak presidentetzan biltzea proposatu zuen. Helburu horrekin, 2004ko otsailean, Georgiako Konstituzioari zuzenketa batzuk egin zitzaizkion, eta, zuzenketa horien bidez, presidenteak boterea lortu zuen gobernua kargutik kentzeko edo parlamentua desegiteko eta ezohiko legebiltzar-hauteskundeak agintzeko, baldin eta parlamentua eta gobernua gatazkan sartzen baziren. Konstituzioaren berritasun mota horren ondorio naturala parlamentuaren leialtasuna handitzea izan zen, ez presidentearekiko leialtasuna bakarrik, baita gobernuarekiko leialtasuna ere, eta horrek, aldi berean, parlamentua erakunde politiko gisa nabarmen ahultzera eraman zuen. Egoera horren beste ondorio bat izan zen zigorgabetasun-sentimendua areagotu egin zela gobernuko funtzionarioen artean, zuzenbide-estatuarekiko errespetu-falta larrian baitzegoen.
Hedabideen askatasuna ez zen errespetatu. Gobernuak komunikabideen eta, batez ere, telebista-kateen gainean zuen kontrola izugarria bihurtu zen. Telebista kate independenteak (“Canal 9”, “Iberia”, geroago “202”) eta egunkari herrikoiak (“Dilis Gazeti”, “Mtavari Gazeti”) Arrosen Iraultzaren ondoren itxi egin ziren. “Rustavi-2” eta “Mze” telebista pribatuak malguagoak bihurtu ziren eta azkenean gobernuak erabat kontrolatu zituen. 2011. urtearen ondoren, barneko zein kanpoko presioak gobernuak estatuko hedabideetan ordezkaritza pluralagoa ahalbidetzea behartu zuen.
Georgiako Poliziak ur kanoiak eta gas negar-eragileak erabiltzen ditu 2011ko maiatzaren 26an Saakaxviliren dimisioa eskatzen zuten oposizioko manifestariekin izandako liskarretan.
Botere judiziala Fiskal Nagusiaren Bulegoaren eta botere exekutibo osoaren eranskin bihurtu da, eta boterean dituen erregimenen tresna politiko izateko tradizio errotuari eusten dio; beraz, praktika arrunta izaten jarraitzen du ondasunak konfiskatzea eta oposiziogile politikoak saboteatzea, baita horiek espetxeratzea ere. Saakaxvilik mafiari eta krimenari aurre egiteko zuen jarduera eredua ere, giza eskubideak urratzearen kontura gauzatu zen, eta, beraz, 2011n, Georgia munduko laugarren herrialde kartzelatzaileena bihurtu zen. Saakaxviliren 9 urteko agintaldian, preso kopurua laukoiztu egin zen, 2003an 6.119 izatetik 2011n 24.114 izatera igaro baitzen.
Saakaxvilik demokratizazio ukitu txikiarekin burututako erreforma hauetan sakondu ahala, herria matxinatu egin zen. Aurrekoaren isla garbia dira oposiziogileen aurkako errepresio politikoak eta 2007an eta 2011n izandako protesta-sakabanaketa bortitza. Eskandalu publikoa izan zen herrialdeko kartzeletan giza eskubideen urraketa sistematikoa (presoen aurkako tratu txarrak, irainak eta torturak) agerian uzten zuen txosten bat argitaratzea. Edalontzi beteak gainezka egin zuen tanta Tbilisiko espetxean grabatutako beste bideo bat argitaratzea izan zen; bideo horretan, presoak jipoitu eta sodomizatzen zituzten eszenak agertzen ziren. Arloko ministroak karguari uko egin behar izan zion eskandaluagatik. Giza eskubideen aldeko erakundeek, Giza Eskubideen aldeko Nazio Batuen Goi Komisarioaren Bulegoak barne, adierazpen bat egin zuten bideoarekiko haserrea adierazteko. Egoera oso konprometitua zegoen, eta horren ondorioz, Saakaxvilik 2012ko hauteskunde parlamentarioak galdu zituen. Nolanahi ere, Saakaxviliren porrotak Georgiako demokraziari lagundu zion, bera izan baitzen demokrazia onartu eta boterea modu baketsuan transferitu zuen lehen buruzagia, prozesu demokratikoa oztopatzen saiatu gabe.
Eta horrela gertatu zen, 2012ko urriaren 1ean egindako hauteskunde parlamentarioetan, “Georgiaren ametsa-Georgia demokratikoa” oposizioko blokeak eserleku erdiak baino gehiago irabazi zituen Georgiako parlamentuan. Bozketa egin eta hurrengo egunean, Saakaxvilik onartu zuen bere alderdiak, Mugimendu Nazional Bateratuak, Legebiltzarreko hauteskundeak galdu zituela eta oposizioarekin bat egingo zuela iragarri zuen. Halarik ere, Saakaxvilik Georgia utzi zuen hauteskundeen ondoren.
Mikheil Saakaxvili presidentea Bidzina Ivanishvili “Georgiaren Amets-Georgia Demokratiko” koalizioko buru eta lehen ministro hautatua agurtzen, 2012ko urriaren 9an Tbilisin egindako bileraren aurretik
VIII-Saakaxviliren ondarea.
Georgia modernizatzeko Saakaxviliren gurutzada boteretsuak emaitza mistoak utzi ditu eta georgiarrek haren ondareari buruz sakon banatuta jarraitzen dute. Bere lorpenik harroenetako bat ustelkeria desagerraraztea izan zen. Errukirik gabe kaleratu zituen politikariak, funtzionarioak eta poliziak, praktika susmagarriak egotzita. Estatuko langileen soldatak nabarmen igo zituen eroskeria arintzeko. Neurri garrantzitsuak hartu zituen ekonomia berbideratzeko, zerga-ihesari aurre egiteko, eta oztopoak murriztu zituen, negozioak irekitzeko eta atzerriko inbertitzaileak erakartzeko. Herrialdeko zerbitzu publikoen eta azpiegituraren kalitatea izugarri hobetu zen. Erreforma historiko batzuk ezarri zituen herrialdearen nazioarteko profila handitzeko eta Georgia mendebaldeko estiloko nazio moderno bihurtzeko. Egia esan, goitik behera egindako modernizazioa izan zen, gizartea tartean sartu gabe, baina ukaezina da zerbitzu publikoak ematen dituen, ustelkeriarik gabeko, burokrazia batek lan egiten duen eta azpiegitura eta errepideak eraiki dituen Estatu funtzional bideragarri baten eraikuntzan izan zuen arrakasta. Eta lorpen-multzo hori guztia, zalantzarik gabe, Saakaxvili presidenteak bere herrialdeari egindako zerbitzurik onenetako bat da, onena ez bada.
Halarik ere, Saakaxviliren aurkako kexa zerrenda luzea da. Kritikoek salatu dutenez, Saakaxvili disidentzia erreprimitu zuen buruzagi autoritarioa izan zen, bere etsaiak jazarri zituen eta bere herrialdea Errusiaren aurkako gerra malurus batera bultzatu zuen. Aurrerapen ekonomikoak gorabehera, pobreziak marjinalki baino ez du atzera egin, eta Georgiako biztanleriaren laurden bat pobrezian bizi da oraindik, eta langabeziak arazo handia izaten jarraitzen du. Goi funtzionarioen aberastasunarekiko gardentasun falta ere salatu dute kritikariek, Saakashviliren beraren irudiak eskaintzen duen opakutasuna barne. Poliziari ustelkeriaren aurkako borrokan baimena ematea leporatzen diote presidenteari, susmagarriei tratu txar larriak eta torturak egitea ahalbidetuz. Izan ere, honi buruz esan behar da Saakaxviliren aurkako kritika gehienak justizia-sistema oso zigortzaile eta gehiegizkoan oinarritzen direla. Sistema honen ondorioz, Georgiak biztanle per capita gehien dituen herrialdea izan zen Europan, baita Errusian baino altuagoa ere, eta tortura errutinazkoa bihurtu zen erabat. Kasu judizial gehienak erruduntasun deklarazioekin amaitzen dira, eta soilik zati txiki bat absoluzioekin. Georgiako kartzeletako biztanleria izugarri hazi da Saakaxviliren agintaldian.
Bakearen zubia Tbilisin
Behin honetaraz gero, pobreziaren gaiak gogoeta zabalagoa merezi du. Georgiak herrialde pobrea izaten jarraitzen du, bai termino absolutuetan, bai bizilagun gehienekin alderatuta (biztanle bakoitzeko erosteko ahalmenaren parekotasuneko BPG 4,774 zen 2009an). Bere antzinako europar sobietarren artean, Moldavia bakarrik da pobreagoa. Atzeraldi ekonomiko txiki samar batek ere eragin sozioekonomiko larria izan dezake. Bestalde, 2010eko azaroko inkesta batean, inkestatuen % 25ek esan zuen bere etxeak ez zuela nahikoa diru elikagaietarako, eta % 42k esan zuen janaria eros zezakeela, baina ez arropa. Halaber, 2011ko martxoko inkesta batean, Demokraten Institutu Nazionalak eskatuta, inkestatuek sei arazo ekonomiko aipatu zituzten zazpi gai politiko garrantzitsuenen artean, eta kezka larrienak enplegua ( % 61) eta prezioen igoera ( % 39) izan ziren. 2010eko azaroan, Saakashvilik onartu zuen, gobernuaren datuen arabera, Tbilisiko biztanleen % 30 erabat edo partzialki langabezian daudela, eta hori “hondamendi handia” dela esan zuen. Azken inkesta ofizialak are irudi ilunagoa ematen du, inkestatuen % 27k soilik lanaldi osoko edo partzialeko lana baitzuen.
Arrosen Iraultzaz geroztik, hiriaren eta landa-eremuaren arteko desberdintasunak sakondu dira. Landa-pobrezia iraunkorra da orain Georgiako arazo sozioekonomiko sakonena. Munduko Bankuaren inkestaren arabera, landa-eremuko pobrezia guztizkoaren % 60 da. Georgiatik Errusiara eta Turkiara egindako lan-migrazio garrantzitsua landa-eremuetatik dator batez ere. Saakashvili boterera iritsi zenetik, egoerak okerrera egin duela dirudi. 2002 eta 2009 artean, landutako lurraren kopurua % 43 jaitsi zen, eta gariaren ekoizpen-mailak nabarmen jaitsi ziren 199,000 tonatik 80,000 tonara. Eta okerragoa dena, 2010ean gobernuak nekazaritzan egindako gastua aurrekontu osoaren % 1 baino txikiagoa izan zen, hau da, espetxe-sistemari esleitu zitzaionaren erdia baino txikiagoa.
Oinezkoak Bakearen Zubia gurutzatzen, Kura ibaiaren gainean, Tbilisiko alde zaharrean.
Laburbilduz, Saakaxvilik Georgiaren eraldaketari egindako ekarpen nabarmenak bere alde ilunak dituela ondoriozta daiteke. Estatuaren eraikuntzan paper garrantzitsua jokatu zuen arren, gobernuak bere lurraldeen gainean zuen kontrol esanguratsua berreskuratzean, akats izugarri bat egin zuen errusiar tranpan erori eta Hego Osetia edo Abkhazia berreskuratzeko edozein aukera galduz. Ez zen demokraziaren laguna, bere ezaugarri autoritarioek eta boterea bere eskuetan zentralizatzeko ahaleginek frogatzen duten bezala, bere oposizioak erreprimitzen eta giza eskubideak urratzen zituen bitartean, beharrezkotzat jotzen zuen tokian eta momentuan. Gainera, eredu ekonomikoari dagokionez, ez zuen lortu gizarteko biztanle gehienen bizi-maila handitzea, eta langabeziak, pobreziak eta desberdintasunak gora egin zuten; nahiz eta bere eredu ekonomikoa ezin zen inklusiboa izan herritar guztien onurako, esan daiteke ekonomia askoz ere modu hobean jarri zuela etorkizunerako. Batzuetan, herri-protestei erantzuten ere jakin zuen, eta beharrezkoa izan zenean konpromisoa hartu zuen, eta horrek hauteskundeak aurreratzea ekarri zuen. Saakaxvilik demokraziari egin zion oparirik garrantzitsuena, boterea galdu zuenean borrokarik ez egitea izan zen, soilik erretiratu egin zen eta herriak aukeratutako gobernu berriari ekiten utzi zion.
Hala ere, Saakashvilik herrialdearen patua aldatu zuen, ia huts egin zuen estatu bat izatetik Errusiaren inbasio militar serio batetik bizirik atera zen beste estatu bat izatera. Bestalde, ez da ahaztu behar ustelkeriaren aurkako neurri indartsuei esker, estatuak berriz ere oinarrizko estatu-zerbitzuak egin zitzakeela. Beraz, Georgiako demokrazia garatzeko bere agintaldiko akats larriak gorabehera, Saakaxvilik askoz herrialde hobea utzi zuen. Bukatzeko, esan daiteke Saakaxvili figura eraldatzailea izan dela Georgiarentzat, eta eguneroko bizitza orain askoz hobea dela boterera iritsi zenean baino.
