Eliseo Gil
Iruña-Veleiako aztarnategiko zuzendari ohia
Idazkun eztabaidatsuak aurkeztu eta ia lau urtera, denak benetakoak direla jarraitzen du defenditzen, eta froga eta analitika gehiago egin behar direla azpimarratu du.
«Istorio triste honen alde zientifikoa zientzia gehiagorekin konpondu beharko litzateke»
Arabako Foru Aldundiak Iruña-Okako indusketa guneko zuzendari ohiaren aurka zuzendu ditu begirada guztiak, 2006an aurkeztutako grafito eztabaidatsuen gaineko kereilaren oinarrian bi txosten grafologiko aurkeztu baititu Gasteizko 1. Instrukzio Epaitegian. Horien arabera, 2004an egindako komun publikoaren letren eta marrazkien egileak Veleiako indusketan agertutako idazkunen egileak lirateke. Hau da, idazkunak faltsuak lirateke. Eliseo Gilek onartu du marrazkiak berak eginak direla.
Diputazioak Lurmen enpresako hiru kideen aurka aurkeztutako kereilaren froga nagusia dira informe grafologiko hauek, baina Gilek gutxietsi egin du haien balioa, «sortzez dituzten mugak» direla eta. Nolanahi ere, bere defentsarako txosten kaligrafiko berriak aurkeztuko dituela iragarri du. Elkarrizketa honetan, Lorena Lopez de Lacallek zuzentzen duen Kultura Sailaren lana ez ezik, komunikabideen jarrera kritikatu du, eta zalantzan jarri du Diputazioaren babesean sortutako adituen batzordearen lana, «iritzietan» oinarrituta daudelakoan. Halaber, auzibidea utzi eta froga zientifiko gehiago egiteko eskatu du.
Ez du aurrez aurreko elkarrizketarik onartu, eta galderak posta elektronikoaren bidez erantzun ditu.
Arabako Foru Aldundiak peritu grafologikoen analisietan oinarritu du zu eta zure bi kolaboratzaile ohien aurkako kereila. Zer iritzi duzu ekimen horri buruz?
Kereilari eusteko, hau da, aurkitutakoaren faltsutasunari eusteko, ez dute froga zientifikorik, eta penagarria da ni ahultzeko hartu duten estrategia. Bestetik, esan behar da, Aldundiaren kereila hiru lagunen aurkakoa bada ere -Oscar Escribano, Ruben Cerdan eta neu-, analisi grafologiko guztiak nire kontrakoak direla; bai behintzat nik ezagutzen dudan Alicia Martinez Carrasco perituarena, eta, komunikabideen arabera, baita beste biak ere. Munstrokeria frogatu nahi dute, ni naizela aurkikuntza guztien egilea, kontuan hartu gabe xehetasun ñimiñoa, hau da, errugabetasun presuntzioa. Behin eta berriro diot, mila aldiz diot ez dudala auzitan dauden grafito bakar bat ere egin.
Foru Aldundiak dio duela hainbat aste eraman zituela txosten grafologikoak kasuaz arduratzen den instrukzioko epaitegira. Jaso duzue txosten horren kopiarik?
Ez. Eta benetan epaitegian egongo balira, epaileak kopia bidaliko zion nire abokatuari.
Joan zarete instrukzioko epaitegira, dokumentazio hori jasotzeko?
Joan den astean, hainbat eskari egin genizkion epaileari: guk izendatutako adituek eduki dezatela aukera Aldundiak gordetzen duen material arkeologikoa aztertzeko; bidal diezagutela komunikabideetan aipatu diren txosten kaligrafikoen kopia; azter dezatela material arkeologikoa eta dokumentazioa hirugarren alde batek gordetzeko aukera, interesatutako alde baten esku egon ez dadin; eta guk izendatutako peritu kaligrafikoak eduki dezala, lehenbailehen, material eta dokumentazioa aztertzeko beste perituek izan duten aukera bera.
Zer garrantzia ematen diezu gisa honetako analisi grafologikoei?
Grafologia zientifikoa errespetatzen dut, baina hasieratik dauden mugak kontuan hartuta, penagarria iruditzen zait ni errudun egiten saiatzeko onartzea peritaje horiek. Oraindik ezagutzen dudan txosten bakarra, Martinez Carrascorena, ez da erabakiorra. Asko esan genezake horri buruz, eta, laster, analisi zehatza aurkeztuko dugu, baina aurreratu dezaket ez direla hartu, esaterako, ez inputatuaren ez erreplikaren fabrikazioarekin harremanetan egon ziren gainontzekoen adibide kaligrafikoak. Eta ez da huskeria gogoratzea peritaje honek, eta ondorengoek, kereila jarri duenaren tesia onartu behar izan dituela: erreplika didaktikorako egile bakarra dagoela, nahiz eta idazkunetan esku bat baino gehiago ikusten diren argi eta garbi!
Idazkera aztertzeko beste txostenen bat enkargatu duzue?
Jakina, baina gogoratu nahi dut Foru Aldundiak materialak aztertzeko baimena ukatu diela nire defentsaren perituei, nahiz eta, prentsaren arabera, bere perituei sarrera libre utzi dien. Komunikabideen jazarpenaz gain, uste dut begibistakoa dela informazioaren sarrera eta erabilera oso desorekatua dagoela alde baten mesederako.
Grafitoak alderatzeko erabiltzen ari den komun publikoa noiz, nola eta zergatik egin zen?
Iruña-Veleiako lanen zabalpenerako antolatu ziren ekitaldien atrezzoaren beste elementuetako bat izan zen. Horretarako, Cohors Prima Gallica elkartea sortu zen. Helburua zen antzinako kulturen inguruko ikerketak jendearengana hurbiltzea, eta ludikoki eta didaktikoki irudikatze historikoak egiten hasi ginen jantzi, tresna eta instrumentuen bidez. Ludi veleienses deitzen ziren jardunaldi horiek. Eta, hain zuzen, horretarako, 2004ko udaberri-udan egin genuen komun publikoa.
Non erabili zen?
Aipaturiko ekitaldietan ez ezik, Tarraco Viva jardunaldietan ere erabili zen. Antzinako berreraikitze historiko eta zabalkundeari dagokionez, Iberiar Penintsulako topaketa garrantzitsu bat da hori. Kasu guztietan, komuna bisitari guztien esku zegoen. Urte osoan, Iruñeko instalazioetan.
Nor da hor zizelkatuta agertzen diren grafitoen egilea?
Talde lana izan zen, gainontzeko material didaktiko guztia bezala. Neuk ere ez nion bere garaian aparteko garrantzirik eman material didaktiko baten egiletzari, ez da zertan harrigarria izan… Ez dut gogoan nork egin zuen ere lantza hau edo bestea, edo nork egin zituen antzezleen ezkutuetarako diseinu bereziak…
Zuk esan duzu marrazkiak egin zenituela, baina ez duzula gogoan nork idatzi zituen testuak. Hala da?
Bai, hala da. Gogoan dut marrazki batzuk egin nituela, eta gogoan dut zertan oinarritu nintzen.
Testuetarako latinezko esaldien gaineko liburu bat erabili omen zenuten. Zein da liburu hori?
Iruñeko liburutegian genuen bat: Michelle Lovric eta Nikiforos Doxiadis Mardasen How to Insult, Abuse & Insinuate in Classical Latin (Random House, London, 1998).
Iruña-Veleiako aurkikuntza «ezohikoak» aurkeztu eta ia lau urtera, zein da gertatutako guztiari buruzko zure balorazioa?
Uste dut alde batek premia handia daukala espedientea ixteko eta amaitutako ekintzen irudia emateko, baina uste dut denbora gauza askoren benetako neurria ematen ari dela. Alde batetik, kasuaren errealitate plurala ikusten ari gara fronte guztietan: zientifikoa, administratiboa, judiziala eta mediatikoa, noski. Denborak aurrera egin duen neurrian, ikusi ahal izan dugu Aldundiaren erabakien ahultasuna, nahiz eta oso erabaki mediatikoak izan, eta gure tesien aldeko hainbat froga garrantzitsu aurkeztu direla, esate baterako, plazaratu ditugun txosten independenteak, denak aurkikuntzen benetakotasunaren alde. Halaber, azpimarratzekoa da Sos-Veleia hiri plataformaren inguruan gorpuztu den gizartearen berezko babes bat-batekoa. Zerbait garrantzitsua eskatzen dute: froga fisiko-kimikoak egitea istorio honen amaieraraino iristeko.
Zer froga egin beharko lirateke zure ustez?
Ez da nire ustea bakarrik, hainbat aditu independenteren iritzia baizik: istorio triste honen alde zientifikoa zientzia gehiagorekin konpondu beharko litzateke. Alde batetik, aldeekin loturarik ez duen onartutako talde batek kontrastezko indusketak egin beharko lituzke; bestetik, aurkikuntzetan oraindik dauden deposizio edo kostreen analitika fisiko kimikoak egin beharko lirateke.
Epaileari eskatu dizkiozue?
Jakina.
Oraindik defenditzen duzu grafito guztiak benetakoak direla?
Bai.
Zuek defenditzen duzue idazkunak lurretik atera zirela, baina leporatu dizuete denbora honetan ez duzuela horren frogarik aurkeztu. Lan arkeologikoa zuzena izan zela berresten duzu?
Leporatu, soilik Martinez de Albeniz EAko batzarkideak leporatu digu hori, eta ez dut uste arkeologikoki aditu handia denik… Bai, zuzena izan da, eta ez nik esaten dudalako bakarrik edo dagokion dokumentazioa aurkeztu dudalako, ez bada hainbat adituk ere balorazio hori egin dutelako. Tartean [Edward C.] Harris doktorea, erregistro arkeologikoaren metodologia modernoaren aita, eta [Dominic] Perring doktorea… eta Foru Aldundiaren peritua zen!
Gutxienez pieza batzuk faltsuak izan ote daitezkeen aztertu duzu?
Ez daukat horretarako ez aztarnarik ez ebidentziarik.
Baina, hala balitz, horrek ez luke baliogabetuko, arkeologikoki eta zientifikoki, ondoan aurkitutako guztia?
Horixe frogatu nahi izan dute, Diputazioaren batzordearen txosten batzuetan oinarrituta. Teoria bitxiak dira, esanez ustezko aurkikuntza faltsu batek gainontzekoa baliogabetuko lukeela eta, ondorioz, baita ikerketa lanak ere. Baina hori gure existentzia bera ere lurperatu nahi duenaren nahikeria da, ez besterik. Teoria horren oinarrian «aurreko guztia txarra da» dioen tesia dago, baina zientifikotasun gutxi dauka horrek, eta legaltasun are gutxiago.
Dozena bat baino gehiago dira aurkikuntzak baliogabetzearen aldeko txostenak. Egindako lanaz zalantzaren bat sortzen dizu horrek?
Txosten negatibo horiek Foru Aldundiaren kereila aurkezteko argudio bilakatzen direnean, orduan egozten den ustezko delitua frogatzeko proba-karga bihurtzen dira. Bistan da, batzorde zientifiko-aholkulari baten txostenean oinarrituta norbaiti zerbait leporatzea, bertan iritziak egonda, oso bitxia da. Metodoaren zalantza filosofiarekin eta zientziarekin lotuta dago, ez kereilekin. Eta benetakotasunaren aldeko txostenak dozena bat baino gehiago izateak ere zalantzaren bat sortu beharko luke arduradun politikoengan eta gizartearengan.
Nola laburbilduko zenuke zuek aurkeztutako txosten horien ekarpena?
Gure aldeko txostenek gaiaren alderdi zientifiko guztiak hartzen dituzte: filologikoak, arkeologikoak, baita orain arte ikertu gabeko ebidentzia fisikoak ere. Baina ikerketan oinarritutako uste zientifikoak alderatzeaz gain, eta hori oso garrantzitsua da, nabarmendu behar da txosten horietan seinalatu egiten direla foru batzordearen txostenetan dauden hainbat gabezia, absentzia, ahanztura edo oker. Txosten hauek ustezko faltsutasunaren argudioa bultzatzen dute, baina, tamalez, errealitatearen parte bat osten digute.
Beti esaten duzue batzordeko adituen txostenak «iritzietan» oinarritzen direla. Zer esan nahi duzue zehazki?
Horixe, iritziak direla! Adibide bat, askoren artean hautatua: Julio Nuñez irakasleak, aurkikuntzez ari delarik, esaten badu «itxuraz ez dituzte jasan gutxienez 1800 urte lurpean egon den zeramika batek beharko zituen oxidazio edo kaltzifikazioak», hori iritzi bat da, ez baitu azaltzen zein diren oxidazio edo kaltzifikazio horiek, eta nola neurtu dituen, zer laborategik tipifikatu duen estandarra, eta abar. Iritziak dira ez dutelako inolako euskarri zientifikorik aurkeztu.
Hain zuzen ere, Nuñez irakaslea izango da Iruña-Veleiako indusketarako proiektu berriaren zuzendaria. Berrikuntzarik ikusi diozu aurkeztutako egitasmoari? Zer iritzi duzu osatu duen taldeari buruz?
Hemen ez dago asmatzeko ezer. Gu lanean ari ginen propio sortutako egitasmo batekin, Veleiako harresietarako egitasmo berezia prest genuen eta indusketa gunearen eremu berriei buruz dokumentu berri bat aurkeztu genuen. Nuñez jaunari dagokionez, esan behar da bera izan zela aurkikuntzen aurkako txosten negatiboenetako baten egilea, baina, paradoxikoki, txosten hori zientifikoki ahulena zen. Taldeari dagokionez, ez daukat zer esanik daudenen inguruan, baina bai falta direnen inguruan. Ez dago epigrafistarik, ez dago erromatarren aurreko bertako kulturan aditurik, ez dago Antzinate berantiarrari edo Erdi Arokoari buruzko aditurik, eta gure proiektuan baino EHUko kide gutxiago daude!
Azken lau urteotan eginiko edo esandako zer edo zer aldatuko zenuke?
Jakina, ez nuke berriro beste aurkikuntza bat inoiz aurkeztuko aurrean notario bat eduki gabe. Ez nuke nire konfiantza jarriko adostutakoa, sinatutakoa eta emandako hitza betetzeko gai ez diren aholkulari eta kolaboratzaileengan. Inoiz ez naiz berriro komunikabideekin fidatuko, eta, azkenik, esan behar dut jende bat nire konfiantzaz baliatu dela eta huts egin didala. Uste dut beste batzuek ere aldatuko lituzketela hainbat ekintza zoritxarreko, esaterako, hainbat lagun langabeziara bidali zituzten erabakiak, edo ibilbide zalantzakorreko txosten edo gordailutan inbertitutako diru publikoak…
Nola ikusten duzu zure etorkizun profesionala?
Ez daukat etorkizunik arkeologo gisa. Nire ustez, judizializatu egin da eztabaida zientifikoaren bidea utzi behar izan ez zuen gai bat. Jendaurrean iraindu naute, epaitu eta zigortu egin naute paraleloki eta garantiarik gabe, komunikabideen eta Interneten bitartez. Nola alda daiteke hori? Ez dakit. Garantiarik gabe itauntzen naute, eta alderatu gabeko argudioekin inputatu naute. Hainbat komunikabidetan jaurtiriko baieztapen faltsuak gezurtatuko dira? Kazetarien independentziaren adibide ona izango litzateke.
