1521eko Noaingo borrokaren ondotik, espainiarrek Nafarroako Erreinua berkonkistatzeari bukaera ematea erabaki zuten Baxe Nafarroa okupatuz. Inbaditzaileek Donibane Garaziko gaztelua hartu zuten uztailaren 20an, sarraski handi bat sortuz.
Donibane Garaziko gazteluan triskantza handia eragin zuten espainiarrek badira 500 urte. © KAZETA
Duela bostehun urte, Noaingo batailan irabazi ondotik, espainiarrek Nafarroako Erreinua berkonkistatzea erabaki zuten, Baxe Nafarroan sartuz. Noaindik armada franko-nafarraz gelditzen zenak herrialdea defendatzeari ekin zion espainiar konkistatzaileen aitzinean. Donibane Garaziko gazteluaren buru Juanikote kapitain baxenafarra gelditu zen.
Juan de Arberoa izenez, beste nafar ainitzek bezala, karrera militarra egin nahi izan zuen eta sei urtez borrokan aritu izan zen Gaztelan. Beaumondarren aldean kokaturik, Albako dukearen aginduetara espainiarrekin batera parte hartu zuen 1512ko Nafarroaren konkistan. Aldiz, 1521ean, beste hainbat beaumondarrek bezala, Enrike II. Nafarroako erregeari leialtasuna zin egin zion.
Juanikote kapitainak Noainen borrokatu zuen ekainaren 30ean eta Iruñean babesa hartu zuen porrotaren ondotik. Handik Donibane Garazira abiatu zen gazteluaren defentsaren ardura hartzeko. Horrendako, 300 bat soldadu nafar izan zituen berarekin. Aldiz, espainiarrek uztailaren 20an Donibane Garaziko gaztelua hartzea lortu zuten inbasio odoltsu eta bortitzaren bidez. Juanikote exekutatu zuten ondotik, mendeku gosez.
Murruetatik beheiti jaurtiak
Gertakari lazgarri horien atarian, espainiarrak Baxe Nafarroa berkonkistatzeko tropak biltzen joan ziren. Gaztelako soldaduei Noainen borrokatu ez ziren aragoiarrak batu zitzaizkien eta Leringo kondeak beste ehunka gizon biltzea lortu zuen. Guztiarekin 6.000 infante, 550 zaldun eta zortzi artilleria-pieza metatu zituzten. Hala, uztailaren 15ean Donibane Garazirantz Orreagatik abiatu ziren.
Ondoko egunean Baxe Nafarroako hiriburuan ziren. Gotorlekuaren errendizio eskaeraren errefusa jaso ondotik, artilleria erabiltzeari ekin zioten. Juanikotek frantziarren eta Enrike II.aren laguntza galdegin zuen, baina Baiona eta beste leku batzuk erasotuak izateko beldurragatik, soilik 300 soldadu horiekin gelditu behar izan zuen. Uztailaren 20an, espainiarren hiru kanoi handi gaztelua menderatzen hasi ziren eta lehergailuen bidez, murrua suntsitzea lortu zuten, gotorlekuan zilo handi bat sortuz.
Murru harresi hauek espainiarren bortizkeria krudelaren lekuko dira. © NAIZ
Orduan hasi zen eraso oldarkor eta basatia. Defentsan ziren ainitz murruetatik beheiti bota zituzten. Frantziarren kalkuluen arabera, borrokatu ziren nafarren erdia zendu zen, Anberesko enbaxadore portugaldarrak hiru laurdenak zirela estimatu zuen bitartean. Enbaxadore ingelesek 300 defendatzaile murrutik beheiti krudeltasunez jaurtiak izan zirela erran zuten. Ondorioztatzen ahal denez, sarraskiak Europa astindu zuen.
Behin Donibane Garazi eskuraturik, espainiarrek ehun bat gizon baizik ez zituzten utzi gazteluan. Bazekiten frantziar armada bertara zitekeela eta ez zuten harrapatuak izan nahi. Iruñerako itzuleran gotorlekuko artilleria gehiena eraman zuten, eta baita bizirautea lortu uzten soldadu apurrak ere. Horien artean ziren Juanikote kapitaina bera, San Martingo jauna eta Jaso kapitaina. Azken biek eta gatibu gehienek ihes egitea lortu zuten eta Enrike II.a Nafarroakoaren alde borrokatzen segitu zuten.
Alta, Juanikotek ez zuen santza hori izan, bereziki zaindua baitzen, gerla garaikurtzat zutelako espainiarrek. Erabat kateaturik Iruñera uztailaren 25ean eraman zuten, justu Albako dukea Nafarroako hiriburuan sartu zen dataren urtemugan.
Urkatua eta zatikatua
Epaitu eta heriotzara kondenatu zuten Juanikote, espainiar armadatik etsaiaren aldera joateagatik traizioa leporatuta. Duela 500 urte, uztailaren 16an atera zuten presondegitik eta burdinezko golde-mutur bati loturik, hainbat zaldik Iruñeko karriketatik arrastaka eraman zuten.
Urkatua izan aitzin, bere exekuzioa ikustera hurbildu zirenen aitzinean azken hitz batzuk erratea permititu zioten. Borreroak soka lepoan ezarri eta urkatu zuen arte. Segidan gorpua askatu eta zatikatua izan zen. Juanikote kapitainaren gorputz zatiak hiriko ate nagusietan ezarriak izan ziren eta bere burua, pikota baten gainean. Mezu azkar bat izan zen Nafarroako errege legitimoarekiko leial izaten jarraitu nahi zutenentzat.
Juanikote gaizkile bat bezala hil zuten, urkaturik, eta bere exekuzioak oroitzapen sakona utzi zuen Iruñean. Baina beti izan da Donibane Garaziren defendatzaile sutsu izateagatik oroitua.
