Nabarralde Fundazioak, Ondarea, Paisaia eta Globalizazioaren VIII. sinposioa ospatu du urriaren 6tik 22ra, Zeharkatzen gaituzten bideak izenburupean. Nafarroako puntu desberdinetan ospatu den jardunaldiko gai nagusia bideak izan dira, kontzeptuaren zentzu zabalenean: bide historikoetik hasi (bide eta galtzada erromatarrak, Done Jakue bidea, errege-bideak, altxonbideak eta abelbideak) eta gure nortasuna eta kultura markatu duten bideetara (mugaz gaindiko bideak, industria-bideak eta abar).
Urtero bezala, egitarau bikoitza izan du jardunaldiak: jardunaldi nagusia, urriaren 21ean eta 22an; eta egitarau kulturala, urriaren 6tik 22ra. Hitzaldiak, bisita gidatuak, irteerak…
Nafarroako lurraldearen ezaugarri nagusia da bide, bide, galtzada, altxonbide, ibilbide eta portuen sare trinkoa dagoela. Izan ere, herrialdea bere garaiko bi galtzada erromatar nagusien bidegurutzean zegoen, Burdigala eta Astorga lotzen zituen galtzadaren artean; eta Tarracokoa, Iruñean gurutzatzen zen Oiassoraino, Ebroko bailaratik Mediterraneotik igotzen baitzen. Done Jakue bidea, Europatik penintsularako sarbidea izan zen kulturaren, merkataritzaren eta erlijioaren ikuspegitik.
Baina ez hori bakarrik. Bideetaz ari garenean ugariak dira Nafarroan aurkitzen ditugun aldaerak: landa bideak, baso eta erreketakoak, trashumantziarenak, kontrabandoarenak… Baita izaera pragmatikoagokoak ere, izan trenbideak, izan altxonbideak edo abelbideak. Baita, zentzu zabalago batean ere, indarrez irekitako bideak ere, historian eta memorian galdu diren emakume guzti horienak, esaterako. Oroimenaren bidean, dudarik gabe, asko dago berreskuratzeko.
Gure egitarauaren helburua da gure kulturan bideek izan zuten eta gaur egun duten esanahiari balioa ematea, zentzurik zabalenean, gaiaren inguruan hausnarketa eta eztabaida piztuz. Ondare-balioa herritarrengana hurbiltzea eta hura ezagutu eta sentiaraztea. Horretarako, askotariko programa prestatu dugu, publikoaren profil desberdinetarako jarduerak dituena, irekia, integratzailea eta irisgarria.
EGITARAUA
JARDUNALDI NAGUSIA, URRIAREN 21 ETA 22AN
NAFARROAKO MUSEOA (IRUÑEA)
URRIAK 21 (OSTIRALA), JARDUNALDIAREN IREKIERA
19:00 Antonio Lista (geografoa eta urbanista). La regeneración del territorio a partir de un nuevo uso y categorización de los caminos.
URRIAK 22 (LARUNBATA), JARDUNALDI NAGUSIA*
09:15-09:20 SARRERA: ANGEL REKALDE (Nabarraldeko zuzendaria)
09:20-09:30 Jardunaldiaren irekiera: IZASKUN ABRIL (Nafarroako Gobernuke Lurralde Antolamenduko zuzendari nagusia)
09:30-10:00: La vía romana de Tarraco a Oiasso. JUAN MARIA MTZ. TXOPERENA (Aranzadi Zientzia Elkarteko kidea)
10:00-10:30 Los caminos del agua / Uraren bideak. IÑAKI URIARTE (arkitektua)
10:30-11:00 Los caminos del hierro. Ferro-carril. AMAIA APRAIZ (Ondare Industrialaren eta Lan Publikoaren Euskal Elkarteko kidea)
11:00-11:30 Ibilbide kulturalak. AINARA MTZ MATIA (Ondare Industrialaren kontserbazio eta babeserako Nazioarteko Batzordeko lehendakaria )
11:30-12:00 ATSEDENA
12:00-12:30 Los caminos del contrabando. JOSE ANTONIO PERALES (Antropologoa eta Nafarroako Unibertsitate Publikoko irakaslea)
12:30-13:00 Los caminos de la represión. La red Comête. ISABEL ELIZALDE, JUANBI MIHURA (familiares de Alejandro Elizalde y la familia Mihura, integrantes de la Red).
13:00-14:00 MAHAINGURUA: Los caminos del futuro – Etorkizuneko bideak. JOKIN DEL VALLE (nekazaritzako ingeniari teknikoa), ISABEL ELIZALDE (aholkularitza landa-garapeneko, ekonomia zirkularreko eta gizarte-ekonomiako proiektuetan), IZASKUN ABRIL (Nafarroako Gobernuke Lurralde Antolamenduko zuzendari nagusia).
*Izen-ematea: 15,00 EURO
EGITARAU KULTURALA
Urriak 6, HITZALDIA. 18:00, Tutera. “Tudela, cruce de caminos”, Alfonso Aranda eta Iosu Osta.
Tuterako kokapen geografikoak markatu du haren existentzia historikoa. Ibaia zeharkatzea oztopo gaindiezina zenean, Ebroren gaineko zubiak bide guztiak zeharkatzea ekarri zuen. Han, hainbat ibilbide egin ziren: Tarracotik Iruñera, Oiassoraino, igotzen zen erromatar bidea; Ebro bera, Tuteratik Euskal Herriko porturik garrantzitsuena zena; Pirinioetatik Bardeetara jaisten ziren errege altxonbideen helmuga, eta artzainak urtero ibiltzen ziren transhumantzian.
Urriak 8, IRTEERA GIDATUA. 12:00, Lakidain. “El castillo de Irulegi” // “Irulegiko gaztelua”, Iñaki Sagredo. Izen-ematea: 10,00 EURO
Irulegiko gazteluaren arrastoak Lakidaingo haitzaren gainean daude, 893 metroko altueran, Aranguren mendilerroan. Nafarroako gazteluek, erresumaren defentsarako eginkizun militarra betetzeaz gain, beste eginkizun batzuk ere bazituzten, administratiboak eta politikoak. Adibidez, lurraldea kontrolatzea zen bere eginkizun nagusia, eta erreinua zeharkatzen zuten bide eta galtzadek markatutako leku estrategikoetan egiten ziren. Irulegik kontrolatzen zuen Iruñetik Idoate, Izagaondoa eta Pirinioekin komunikatzen zuen bidea.
Urriak 20, BISITA GIDATUA. 17:00, Iruñea. “Emakumeen ibilbideak Iruñeko kaleetan”, Ana Díez de Ure. DOAN.
Historian, anonimoak beti dira emakumeak. Ana Diez de Ure historialariaren laguntzarekin, ahanzturatik berreskuratuko ditugu Iruñeko historian garrantzia izan duten hainbat emakumeren ibilbideak: Festa eta Rustica eusko-erromatarrak; Dueña Encave judutarra; Sancha Ramirez artzapezpikua, Maravillas Lamberto, Gerra Zibilean eraildakoa; Julia Fernandez Zabaleta maistra euskaltzalea, Emiliana Zubeldia musikaria… Horretarako, hiriko kaleetan barrena ibiliko gara, oraindik ere haien arrastoa aurki baititzakegu. Oroimen historikoa ezagutu eta berreskuratzeko bidea izango da.
Gehienez 20 pertsonako taldea.
Urriak 22, BISITA GIDATUA (gazteleraz). 16:30, Pamplona-Iruñea . “El camino de la historia de Pamplona”, Pello Iraizoz. DOAN.
Gaur egungo Iruñeko katedrala dagoen eremuko lehen kokalekutik, Karlomagno suntsitzetik, hiru burgosen banaketatik, Nafarroako gerratik Nafarroako erresumako eraikin nagusietara, hiri zaharreko edo Done Jakue bideko babes-harresien trazaduratik pasatuta. Bisita gidatua egingo dugu Nafarroako hiriburuaren historian zehar, Pello Iraizozen eskutik.
Gehienez 20 pertsonako taldea.
Urriak 6-22, ERAKUSKETA. CIVIVOX Jus la Rocha. “Los caminos que nos atraviesan – Zeharkatzen gaituzten bideak”
Jardunaldian landuko diren gaietan sakontzen duen argazki-erakusketa: transhumantzia, kontrabandoaren bideak, trenbideak eta industria-bideak, errege-altxonbideak, Done Jakue bidea, galtzada erromatarrak… Komisarioa: Ainara Martínez Matía.
