Bizi dugun arrisku egoerak gogoeta eragin dit. Nork kudeatzen ditu arriskuak egokien? Goikoak? Behekoak? Behekoak ez dauka behar besteko ikuspegirik, eta goikoari errealitatearen detaileak falta zaizkio. Eta badakigu detaileak zein garrantzizkoak diren. Beraz, ondoriozta dezakegu arrisku kudeaketarik egokiena, eraginkorrena, arazoa bera dagoen mailan ematen dela.
Arriskuak arduraz hartzekoak dira. Bizia bera egon daiteke jokoan. Burugabea da arriskuak ikusi nahi ez dituena. Burujabea, bere egiten dituena. Kulturaren baitan doa arazoak dauden tokian arduraz konpontzearena, gora ala behera desbideratu gabe.
Kezka daukat euskaldunok, mailako inor ez, eta behera bideratzen ote dugun ondoren azaldutako arriskua. Eta eraginkortasunik ezaren ondorioz, frustrazioak jota dabil euskalgintzan franko.
Gure kulturari egindako hainbat urratu ikusi ditugu krisialdian: BBVAren «euskarazko» web orria, ETB1en gainbehera, erdarazko komunikatu ofizial elebakarrak, ordezkariak euskara traketsean komunikatu ezinik… Euskarari 155 bat aplikatu diote krisiaren kudeatzaileek.
Baina nago gertakariok ez direla krisiak eragindakoak izan. Bistaratutakoak baino. Bejondeizula, Covid, gauzak diren bezala erakustearren, makillajerik gabe. Erakundeek eta ETBk ez dute euskaraz sortzen. Jasotzen duguna itzulitakoa da: diferituan bizi gaituzte. Gure autogobernua Madrilek nahi duenaren araberakoa da, eta ez gobernutik saltzen diguten adinakoa. Makillatua eta makilatua dago euskaldunon aldeko konpromisoa. Makillaje gabe ikusi dugunak izutu egin gaitu: osasun eskaseko kultura, menperakuntza birusak larriki eritua, heriotzara bidean.
Ba al daukagu erakunderik honetaz arduratuko denik? Euskal Herria zatikatuta daukagu, mendeetako konkistaren eraginez. Zatietako erakundeak, arrotzei menpekotuta. Arrotzei bost gure kulturak.
Zer espero dezakegu gure omen diren erakundeongandik? Izango dira hitzarmenak, argazkiak, titularrak, hirurak bat eginda dabiltzala erakusteko. Eragina, baina, hutsala da hilzorian dagoen gure kultura biziberritzeko. Txantxangorria mutu dago. Euskaraldia proposatu digute, etxetik hasita. Ez dago soberan, baina ez da nahikoa. Ez al da ardura behekoei pasatzea?
Zer espero dezakegu alderdi politikoengandik? EAJk begirada lausoz gogoratzen ditu bere JELeko «lege zaharra» defendatu zuten arbasoak. «Lege zaharra» gure Foruak ziren. Ebatsitako Konstituzioa. Karlistaldietan eskumen guztiak kendu zizkiguten, inposatutako zergak –hortik impuesto– batzekoa izan ezik. Zertarako, eta batutakoa beraiei, espainiarrei emateko, militar, tribunal eta kartzelak finantzatzeko. Hortik dator egungo Kontzertu Ekonomikoa. Honen txin-txin soinuak liluratuta bizi dira gure omen diren erakundeen kudeatzaileak. Kontzertua zuzentzen duena Madrilen dagoela jakinda; hark aukeraturako partitura joko duten instrumentu soil direla jakinda, AHT gora behera. EH Bildu, berriz, EAJren gobernuari laguntzen dioten alderdi espainiar berekin ardatz ezkertiar euskalduna (sic) osatu nahian dabil, norgehiagokan. Ez dago batasunik. Zatituta hemen ere, ikuspegi nazional murritzarekin.
Ez dut ikusten ez erakunde, ez eta alderdirik ere ataka honetan bizi dugun arrisku egoerari aurre egiteko behar den ardurarik hartuko duenik. Behar den maila –nazionala– eta boterea falta dute. Konplexuz beteak sumatzen ditut, erdaraz franko. Ez ote ligukete mesede egingo aldarri soberanistak bazterrean utzita? Horrela, herritarroi antolatzeko beharra eta gogoa piztuko litzaigukeelakoan nago. Burujabetza erdiesteko.
Ardura kolektiboz helduko diogu aferari, iraungo badugu. Lehen ere, krisi egoeran, eraso frankoen mehatxupean, altxatu zuten Eneko Aritza erresistentzia antolatzeko. Erresumak balio izan zuen zenbait mendez, Espainiak 1200 eta 1512an eta Frantziak 1620an menpeko hartu gintuzten arte. Ez genuen baina, likidazio agiririk sinatu.
Juridikoki bizirik dira erakundeok. Badugu nondik birsortu. Zatiketak de facto gaindituz, «elkartuta, aterako gara» esango dugu geuk ere. Gaitz hilkorra analizatu, tratatu eta erregistroa eramanez. Amildegian behera garamatzan kurba motelduko dugu, lautada aurkitu eta apurka goraka ekiteko, normalitate zaharberritura.
Herri honen misterioa iraunkortasuna bada, ez dezagun katea orain eten. Saihestu dezagun herri europar honen suizidioa. Belaunaldiak beharko ditugu, bai. Geureari, aurrekoei bezalaxe, erresistentzian aritzea dagokigu, etenik gabeko lan arduratsuan.
Horrela baino ez dugu euskaldunok munduko aniztasunaren mapa koloreztatzen jarraituko. Europaren baitan argi propioz ñir-ñir egingo dugun ondare zaharberritu izan gaitezen, osasuntsu eta bizi. Badiraugu, eta izan gogo gara.
