Abkhazia (3). Etorkizun zalantzagarri eta gorabeheratsua

Errusiak Abkhaziaren independentzia onartu izanak orri berri bat ireki zuen gatazkaren historian. SESB desegin zenetik lehen aldiz, aurrekari bat sortu zen erakunde autonomo sobietar ohi bat estatu independente gisa aitortzean. Abkhaziako estatuaren eraketak onarpen gutxi jaso zuen nazioartean, eta gaur egun zortzi dira Abkhazia aitortzen duten estatuak: Errusia, Venezuela, Nikaragua, Hego Osetia, Transnistria, Nagorno-Karabaj, Nauru eta Siria. Hala ere, eskualdean errealitate berriak zeharka onartu ditu Mendebaldeak. Abkhaziak Kaukaso hegoaldeko segurtasunari eta egonkortasunari buruzko “Genevako eztabaidetan” parte hartu zuen (2008ko urriaren 15ean hasi ziren), eta Abkhaziako ordezkariek oraindik estatus diplomatiko ofiziala lortu ez zuten arren, aditu gisa parte hartzen dute. Horrenbestez, auzi humanitarioei eta istilu berrien prebentzioari buruzko eztabaida multilateralean parte hartzeak partzialki berresten du Abkhaziako Estatua erakunde politiko independente gisa aitortu dela. Esanahi bera dute EBk “Abkhaziarekin duen konpromisoagatik” duen interes nabariak eta AEBk Kaukasoko Errepublikan hainbat GKEri laguntza emateko proiektuak babesteak.

Hugo Chavezek, Vladimir Putini Moskun egindako bisitan (2009-9-10), Venezuelak Abkhaziako eta Hego Osetiako Errepublika aitortu dituela adierazi zuen.

Nolanahi ere, Abkhaziaren gaur egungo erronkarik handiena ez da aitortzarik eza, baizik eta oinarriak sortu beharra, oinarri egonkorrak bere barne-zilegitasunerako, gizarte zibil sendo eta orekatu bat eraikitzeko. Egia esan, ezinezkoa da gizarte ireki bat sortzea gatazka armatu baten ondoren, subiranotasun-baldintza ezegonkor edo prekarioetan, eta ezintasun hori areagotu egiten da herrialdearen bat-bateko aldaketa etnodemografikoek eragindako berezko zailtasunengatik. Ezin da ahaztu sobietar garaian georgiar nekazarien emigrazio handia izan zela Abkhaziara, eta horrek abkhaz etniako populazioaren beherakada handi bat eragin zuela. 1989ko erroldan, 525.061 biztanletik 93.267 abkhaziar zeuden (%17,76), 239.872 georgiar (%45,68), 76.541 armeniar (%14,58) eta 74.913 errusiar (%14,27). 1992-1993ko gatazka armatuaren ondorioz, gerra aurreko gehiengo etnikoa zen Abkhaziako populazio georgiarrak eskualdea utzi behar izan zuen (baita errusiar, armeniar, greziar eta estoniar asko ere).

Raul Khadzhimba, Abkhaziako lehendakaria, Karakasen Nikolas Madurori egindako bisitaldian (2019-1-10)

Ondoko taulan ikus daitekeenez, 2016ko erroldan, 243.564 biztanle ziren guztira. Eta biztanleria osoko konposizio etnikoa horrela zen: 124.455 abkhaziar (%51,10), 46.773 georgiar (%19,20), 41.875 armeniar (%17,19) eta 22.320 errusiar (%9,16). Konfesio-osaerari dagokionez, herritarren %60 kristauak ziren, %16 musulmanak eta %8 ateoak.

Ez da harritzekoa hain herrialde txiki batean, ia desagertarazi duen istorio zoragarri baten pean, identitateak leku berezia hartzea. “Georgianizazioaren” traumak eta Mendebaldeak estatuaren onarpenik ez izateak Abkhaziako lurraldean atzerriko eraginarekiko segurtasunik ezaren sentsazioa sortu zuen. Beraz, abkhaziar nortasuna zaintzeko neurri asko ezarri ziren, bereziki herritarren eta jabetzaren alorrean. Abkhaziako jaiotzez bertakoa ez den batentzat abkhaziar pasaportea lortzeko zailtasun handiegiak izateak argi eta garbi erakusten du bere nortasunaren elementu nagusiak babesteko borondatea. Herritartasunari buruzko legearen 13. artikuluak dio abkhazera hizkuntza jakin behar dela, hamar urtez lurraldean bizi eta aurreko herritartasuna baztertu izana (errusiarrarena izan ezik). Arazotsuena, zalantzarik gabe, herritartasun bikoitzaren debekua da, Abkhazia aitortu zuten estatuetako pertsonena izan ezik. Bestalde, errekonozimendu falta dela eta, ezinezkoa da abkhaziar pasaportearekin bidaiatzea, eta horrek azaltzen du zergatik baimentzen den errusiar herritartasun bikoitza. Baina abkhaziar pasaporterik ez izateak, Abkhazian jabetza galarazten du, eta, beraz, abkhaz herritarrek bakarrik eros ditzakete lurrak edo ondasun higiezinak; neurri honek, Abkhaziako lurrak, atzerriko herrialdeek masiboki erostea saihesten ditu, bai eta, aldi berean, kanpoko kapital inbertsioak zailtzen ere.

Identitatea, bada, eztabaida handiko gaia da politika mailan. Adibide gisa, Alexander Ankvab orduko abkhaziar presidenteari 2014an gertatutakoa aipatu behar da, lehendakaritza karguari uko egin behar izan baitzion, beste motibazio batzuen artean, bere aurkari politikoek “ez behar bezain abkhaziartzat” jotzen zutelako, Abkhaziako georgiar biztanleekiko zuen politika liberalaren ondorioz.

Abkhaziako oposizioak Sukhumeko lehendakaritzaren aurrean protestaka 2014ko maiatzaren 27an

Bistan denez, nazio eraikuntzaren etorkizunari begira ikuspegi berriak behar dira, gizarte zibil neurritsu eta kritikoa sendotzeko oinarri berriak. Abkhaziarentzat ezin da izan Nagorno-Karabaj jarraitu beharreko eredua, ezta Hego Osetia ere, non gutxiengo etnikoek ez dituzten eskubide berberak. Era berean, Konstituzioaren 49. artikuluak abkhaziar etniara mugatzen du presidente kargua hartzeko eskubide esklusiboa, eta hori ez dute onartzen armeniar biztanleek (armeniarrak gehiengoa dira Sukhum hiriburuan), ezta Errepublikako errusiar eta georgiar biztanleek ere. Beraz, Abkhaziak bere herritarrentzat gizarte integratu baten etorkizuneko proiektu sendo eta erakargarri bat eraiki nahi badu, gerrak bortizki desplazatu zituen bere antzinako georgiar egoiliarrekin adiskidetzearen gai zailari heldu behar dio funtsean. Hori egiten ez badu, ez du inoiz benetako egonkortasunik eta bakerik izango, gatazka larriagotu egingo da eta belaunaldiz belaunaldi birsortuko da.

Abkhaziak, bere osaera etnikoan funtsezko aldaketak izan arren, etnia eta eskualde anitzeko herrialdea izaten jarraitzen du. Horrek esan nahi du Estatua aniztasun etniko eta konfesionaleko funts baten gainean eraikitzea funtsezko gaia dela. Etnien arteko harremanak harmonizatzen eta normaltzen diren heinean, herritar guztiak, beren nazionalitatea, sinesmena edo beste ezaugarri batzuk edozein direla ere, berdintzat hartu eta tratatuak izan daitezen, orduan garrantzi handiagoa hartuko du oinarri horien gainean sortutako gizarte zibilak. Gizarte zibil sendo hori izango da herritar guztien eskubideak baieztatzeko aukera emango duena, jatorri etnikoa edozein dela ere. Era berean, herrialdeko aniztasun etniko naturala mantentzeak ez du eragotziko edo saihestuko nazio zibiko batu bat eratzea, estatu partekatu bat sortu nahi duten pertsonen batasun bat; bestela esanda, herritarren arteko lankidetza burujabe eta sendo baten ideiak elkartutako pertsonak. Zentzu horretan, esanahi berezia hartzen du Abkhaziako herritarrek aniztasun etnokulturala eta konfesionala positibotzat jotzea, harrotasun bereziko arrazoiaz gain.

Abkhaz-Adyg hizkuntzak: adygera (morea), abkhazera (laranja), eta ubykhera, jadanik desagertua (horia)

Baina, nazio bat sortzeko, nazioa eraikitzeko prozesua gertatzen den etnia partekatu baten “muina” behar da, nazioak ezin baitira ezerezetik sortu. Abkhaziako talde etnikoak, hezkuntza, kultura eta nazioaren bizitza espiritualari buruzko politikak egokituz ase behar direnak, gune hori osatzen dute jada. Baina ezinezkoa da talde etniko titularraren abantailak erabat ezabatzea, bertako jatorrizko hizkuntzak estatuaren funtzioak betetzen baititu. Beraz, ezinbestekoa da trantsizioaren lehen fase honetan ezaugarri etnokratikoak egotea, adibidez, funtzio publikorako (eta edizio publiko gehienetarako) herrialdeko hizkuntza primeran menderatzen duten pertsonak lehenestea, hau da, abkhazio talde etnikoko ordezkariak.

Abkhaziak eskola abkhaziarrak, errusiarrak eta armeniarrak ditu, baita eskola georgiarrak ere Gali barrutiko hainbat herritan. Telebista eta irratia abkhazeraz eta errusieraz transmititzen dira. Inprimatutako bitartekoak abkhazeraz, errusieraz, armenieraz eta georgieraz (mingrelieraz) argitaratzen dira. Abkhaziar hizkuntza nahiko zabal hitz egiten da abkhaziar etniako biztanleen artean, gehiago landa eremuetan hirietan baino, mailegu errusiar ugarirekin bada ere. Abkhaziar gehienek jatorrizko literatura ezaguera azalekoa da eta alfabetatze maila baxua. Abkhaz etniko ez direnei dagokienez, esan daiteke, horien artean, abkhazera hizkuntza ia ez dela zabaldu (edo oso gutxi). Eta oso zaila da normalizazioa, errusiera nazioarteko komunikazio-hizkuntza gisa erabili izan delako tradizioz, eta hizkuntza-politika eraginkorrik ez dagoelako. Ez da harritzeko izango, beraz, abkhazeraz analfabetismo kasu ugari daudela egiaztatzea. Ondorioz, hizkuntza gutxiagotua izateak alarma eragiten du abkhaziarren artean, eta abkhaz ez den populazioko kide gehienak haien ama-hizkuntzaren etorkizunari buruzko kezkekin bat datoz. Gaur egun, erreforma bat egiten ari da, eta horren bidez, gutxienez belaunaldi bateko hezkuntza-zikloa, haurtzaindegitik unibertsitateraino, abkhazeraz garatuko da, eta, beraz, aurrerapauso handia emango da haren normalizazioan. Baina kontuan hartu behar da Estatuak hizkuntza-normalizazio horretarako ematen duen laguntzak diru-kopuru handia eskatzen duela, eta hori ez da erraza egoera postbelikoan dagoen eta ekonomia hondatuta duen herrialde batentzat.

Haur literatura abkhazeraz

Ez da ahaztu behar herri honen ehun urteko historiaren azken bi mendeetan abkhaziarrak beste estatu batzuek eragindako prozesu etnopolitiko eta migratzaileen biktima errugabeak izan direla. Abkhazia Estatuaren independentzia, haren garapen osoa eta subiranotasunaren nazioarteko aitortza abkhazia nazioa zaintzeko eta berraktibatzeko bermea da. Abkhaziar etnikoentzat, Abkhaziaren Estatu izaera egon arren, herrialdearen demografiaren arazoa premiazkoa da oraindik. Historiak erakutsi die Abkhaziako egitura etnikoaren aldaketa batek zuzenean zehazten duela Abkhaziaren patua, bai talde etniko independente gisa, bai estatu subiranoaren definizio gisa. Izan ere, XIX. mendearen bigarren erdialdetik herrialdean sortu zen egoera etno-demografikoak asimilazio prozesuak eragin ditu gaur egunera arte.

Ulertzekoa da mundu osoan zehar sakabanatuak dauden abkhaz etnikoek duten atsekabe eta alarma, kopuru txikia eta Abkhazian finkapen sendorik ez dagoelako, ezinbestean abkhazeraren krisi-egoera eta kultura nazional osoaren ezegonkortasuna zehazten dituena. Hori guztia, Abkhazia modernoaren despopulazio gero eta handiagoaren testuinguruan, eta bere jatorrizko kulturaren bizi-jardueraren beherakada progresiboan, oso arrisku larritzat jotzen da abkhaz nazioarentzat eta bere Estatu izaerarentzat. Beraz, emigrazioaren arazoa ikuspegi ezberdinekin kontsideratzen da: errefuxiatu georgiarrak kintazutabegile gisa ikusten dira; etxebizitza edo beste ondasun mota batzuk eskuratu nahi dituzten atzerritarrak errezeloz, eta batzutan gorrotoz, behatuak izaten dira. Beraz, abkhaziar askoren iritzian, herrialdearen egoera demografikoa hobetzen laguntzen duen immigrazio bakarra herrikideen aberriratzea da, XIX. mendeko Abkhaziako errefuxiatuen ondorengoak, zeinekin hizkuntza sustatzeko politika garatuko litzatekeen. Pribatizazio prozesuek ere arreta berezia behar dute abkhaziarrentzat; izan ere, konpainia multinazionalek globalizazio ekonomikoa ekarriko duten beldur dira, herrialdeko baliabideak pribatizatuz eta merkaturatuz, eta horrek, ezinbestean, estatu nazionala ahultzea eta erakunde tradizionalak eta sortu berri den gizarte zibila suntsitzea ekarriko du.

1866ko Likhni altxamenduan parte hartu zuten Abkhaz deportatuak

Orokorrean, Abkhaziako estatu-nazioaren eraikuntzan bi indar daudela esan daiteke, kontrako poloetatik, trakzionatu eta galbanizatu egiten dutenak. Batetik, nazioaren ikuskera etnokulturalaren aldekoek ondare kulturala lehenesten dute. Bestetik, nazio zibiko baten defendatzaileek herritarrek partekatutako printzipio politikoak babesten dituzte. Bi kontzeptuak, ordea, modu ezberdinetan interpreta daitezke, eta ez dute zertan elkarrekiko baztertzaileak izan. Funtsezkoa da abertzaletasun multietniko edo multinazionalaren eta nazio titularraren nazionalismo etnikoaren arteko oreka lortzea, eta oso litekeena da hainbat mailatako identitate aukera bat izatea onargarriena. Eta hemen dago erronka handia. Abkhazia abkhazeraz hitz egiten den munduko nazio bakarra dela kontuan hartuta, nola eutsi jatorrizko hizkuntzaren garapenari eta haren identitate etnokulturalari, aldi berean erakunde demokratikoak indartuz herritar guztien eskubide politiko eta soziokulturalak errespetatuz. Azken urteotan hizkuntzaren erabileraren normalizazioan eta hedapenean, giza eskubideen babesean eta aniztasun etniko eta konfesionala mantentzea ahalbidetuko duten politiken aplikazioan aurrerapen moderatua izan dela egiaztatu den bitartean, galdera hauek abkhaziarren etorkizunari irekita geratzen dira. Erronka horiei erantzuteko moduan eta maneran, beren estatu berriaren barne egitura osatzen joango dira.

Kanpo arazoari dagokionez, eta abkhaziarrek jada Georgia mehatxutzat jotzen ez badute ere, Errusiako militarrek babestuta sentitzen direlako, georgiar-abkhaziar gatazkak bere horretan dirau. Bitartekaritza, interakzio eta lan ugari daude gatazkaren konponbidera iristeko, baina emaitzak urriak dira. Genevako negoziazioek, NBEk, ESLAk (Europako Segurtasun eta Lankidetzako Antolakundea), EBk, Errusiak eta AEBek neurtuak, gatazka konpontzeko nazioarteko tribuna ofizial bakarra izaten jarraitzen dute, nazioarteko plataforma eta euskarri bakarra, non Abkhaziako ordezkariek beren jarrera zuzenean adieraz dezaketen eta Errepublikaren interesak defenda ditzaketen. Tamalez, nazioarteko beste leku guztiak erabat itxita daude Abkhaziarentzat. Hala ere, Genevako negoziazioen urte luzeetan bere ebazpen politikoaren prozesuan gutxieneko aurrerapen esanguratsurik izan ez izanak, Errepublikaren iritzi publikoan nahiko jarrera eszeptikoa egotea ekarri du. Georgia-Abkhazia elkarrizketa zuzen eta franko batera igarotzeko komenigarritasunean eta probetxuan pentsatzen duten ahotsak sortzen dira, bitartekaririk gabe.

Ingur ibaiko urtegia 20 km baino gehiago hedatzen da, eta bertako uren urdin turkesak txundituta uzten du

EBk dimentsio bikoitzeko estrategia bat du: epe luzera, Georgiaren lurralde-osotasuna lehengoratzea du helburu; epe ertainera, konpromiso-politika bat proiektatzen du, Abkhaziaren isolamendua hausteko, bi gizarteen hurbilketa ahalbidetzeko eta, azken batean, lurralde-osotasunaren diskurtsoaren ohiko errepikapen hutsa baino errealistagoa, zentzudunagoa eta objektiboagoa den ikuspegi bat hautematen laguntzeko, hau da, herritarren segurtasuna eta ongizatea babestea. Beren koordenatu horien barruan, subiranotasun partekatuko formulak edo ereduak har litezke kontuan, agian Ibarretxe abkhaziar plan bat, Georgia berreratzearekin batera, Abkhazia, Hego Osetia eta Georgiaren konfederazio konposatu gisa. Nolanahi ere, Georgia eta Abkhaziaren arteko egungo harremanetan, badira dagoeneko martxan dauden truke subiranorako elementuak, Ingur ibaiko zentral hidroelektrikoaren gobernua adibide. Subiranotasun hibridoaren formula horrek hainbat elementu integratu beharko lituzkeen etorkizuneko estatu baterako gida gisa balio lezake: funtzio subirano partekatuak, funtzio subiranoen banaketa, aldi baterako subiranotasun-transferentziak, nazioartekotzeko osagai bat eta eskualdeko beste bat zabalagoa. Zaila, konplexua, arriskutsua da, baina zergatik ez, egin daiteke.

Ingur ibaiko presa

Baina errealitatea oso burugogorra da. Abkhaziarrek biziki defendatzen dute beren subiranotasuna, eta georgiarrek beren lurralde-osotasuna. Ez da batere erraza hain jarrera kontrajarriak hurbiltzea. Are gutxiago adiskidetzea kontrako eta muturreko bi proiektu nazional, bi aldeek legitimotzat hartuko zuten hirugarren indar baten beharra izango zuketenak; indar hori ez zen aurkitu 1992an, ezta gaur ere, 27 urte geroago. Georgiarentzat Errusiako bitartekaritza onartezina den heinean, Abkhaziak EBren bitartekari papera errefusatzen eta baztertzen du. Eta puntu honetara iritsita, komeni da gogoratzea Mendebaldeak baldintzak jarri behar izan zizkiola Georgiari abkhaziarrekin zituen arazoak modu baketsuan konpontzeko, eta hauteskundeen bidez legitimazio demokratikoa lortzeko. Soilik horrela, eta baldintza hauek formalizatu ondoren, Georgia onartua izan zitekeen, baina Tbilisik 1992ko uztailaren 31n bere errekonozimendua eta NBEn sartzea lortu zuen, eta 14 egunen ondoren borroka armatua hasi zen Abkhazian. Testuinguru horretan hartu zuen Errusiaren paperak garrantzi berezia. Moskuk ez zuen Kaukasoko eskualdean statu quo-a hausteko inolako gogorik, eta Georgiako bi autonomia zaharren aitortza ez zegoen bere agendan. Aitzitik, Errusia negoziazio prozesua babesten saiatu zen, Abkhaziaren eta Hego Osetiaren etorkizuneko estatutuaren auzia zabalik utziz.

Georgiak Moskuren bitartekari paperarekin amaitutako akordioak aldatzeko ahaleginek, ordea, hondamendira eraman zuten egungo egoera. Gaur Errusia da Abkhaziaren autodeterminazioaren bermatzailea; Georgia, berriz, IAIEren babesaren bila dabil. “Statu quo” berri batek forma hartu du, Moskuk Abkhaziaren independentzia aitortzen du, Tiflisek eta haren mendebaldeko bazkideek lurralde osotasuna azpimarratzen duten bitartean. Baina Abkhaziak Errusiarekin, Georgiak AEBekin eta IAIErekin dituen lankidetza-loturak indartzeak indarren lerrokatze berria sendotzen du. Horrek, baina, ez du ukatzen inguruko herrien arteko harremanetan etorkizuneko akordio baten perspektibak daudela, abkhaziarrek eta georgiarrek aldameneko lurretan bizitzen jarraituko dutelako, nahiz eta iraganetik daramaten memoria historiko antagonikoa izan, gaurko elkarrekiko etsaitasuna eta animoa barne. Kontuan hartu beharreko galdera da, zein oinarriren gainean eraikiko den auzotasun berri hori, zein printzipioren gainean sortuko den akordioaren oinarria. Nazioarteko bitartekariek ez dute lortu ulertzea zergatik baztertu zuten abkhaziarrek Georgiako estatuaren barruan egoteko aukera. Erantzuna sinplea da abkhaziarrentzat: Georgiaren jurisdikziopean bizi izandako esperientzia historikoak konbentzitu ditu Georgiak independentzia nazionala edo botere-maila handiagoak lortzen zituen bakoitzean, berehala jotzen zuen erasora edo hedapen demografikora, eta horrek kultura eta hizkuntza asimilazio saihestezina zekarren. Eta hau 1918-1921ean gertatu zen, 1930eko hamarkadaren amaieran eta 1990eko hamarkadaren hasieran.

Abkhaziarrak Sukhumgo kaleetan Errusiak Abkhaziaren independentziaren aitortza ospatuz

Gaur-gaurkoz gauza bat argi dago: ez da iraganera bueltatuko. 1992tik Georgiako Estatuko abkhaziarren martxa eta banaketa behin betikoa izan zen. Eta georgiar-abkhaziar gatazkaren konponbidea egingarriagoa izango da Georgiako eta Mendebaldeko gobernuak Abkhaziako Errepublika independentea onartu zuenetik aurrera. Ezin da bake egonkorrik egon Transkaukasiako zati honetan, harik eta aitorpen hori lortzen ez den arte. Ondoren, mendebaldeko eragina eta kapital-inbertsioa handitu egingo dira, eta horrek Errusiaren eragina arinduko luke (Moskuri agian gustatuko ez zaiona). Baina errekonozimendu honek, Errusiaren 2008ko abuztuak 26ko erabakia zuzena izan zela isilbidez onartzea esan nahiko luke, Moskuri atsegin emango liokeena eta eskualde honetan errusiar-mendebaldar lankidetza batera eraman lezakeena, guztiontzat onuragarria. Urrats horiek egin gabe, egungo “estatus quo” ak bere horretan jarraituko du.

1992-1993ko gerraren biktimen omenezko monumentua Abkhazian

Dagoeneko 26 urte igaro dira georgiar-abkhaziar gerra amaitu zenetik. Abkhazia bizitzen ari den gerraren ondorengo aldi osoa “gerra isileko egoera” da, non Georgiak eta Mendebaldeak, euren kanpo politikaren bidez, Errepublika kanpo mundura sartzea eragozten duen blokeoaren aplikazio zorrotza inposatzen baitute. Hala, Abkhaziak sarbide mugatua du kapitalaren, eskulanaren eta teknologiaren nazioarteko merkatuetara, ez du atzerriko enpresekin harreman ekonomikorik ezartzeko aukerarik, eta ez du nazioarteko finantza-laguntzarik jasotzen, eta nazioarteko garraio, logistika eta finantza-sistema nagusien isolamendu-egoeran dago. Halarik ere, Abkhazia Errusiako Federazioaren laguntza politiko, militar eta finantzarioari esker bizi eta garatzen da, bere errekonozimenduarekin Errepublika kanpo mundura sartzea partzialki ireki baitzuen.

2008ko abuztuaren 26a Abkhaziaren independentziaren eguna (eta Errusiak aitortzaren eguna). Medvedev Errusiako lehendakaria, Abkhaziako (Bagapsh) eta Hego Osetiako ( Kokoity) kideen artean

Mendebaldeak, eta, bereziki, Europar Batasunak, jakin behar du ezen, aurrez aurre dauden aldeak gerturatzeko proposatzen dituen arlo desberdinetako (energia, garraioa, merkataritza, nekazaritza-sektorea, ingurumen-babesa, segurtasuna) ekimenen eztabaida aktibora igaro aurretik, funtsezkoa dela “gerra isileko egoera” horretatik irten eta “benetako bake-egoera” batera igarotzea, gatazka militarrari berrekiteko kondena eta debekua egiaztatzea eta aldarrikatzea, eta dagokion bake-itun batekin formalizatzea.

Laburbilduz, Abkhaziaren etorkizunean bi faktore-motak eragingo dutela ondoriozta daiteke. Barne faktoreen artetik, printzipio etnikoa da garrantzitsuena, Abkhaziar nazioaren estatu proiektuaren eraikuntzan gangaren giltzarria izango dena. Eta helburu honen eraketa eta moldaketa bertako biztanleen nahien eta erabakien araberakoa izango da. Baina, tamalez, beldur izatekoa da Abkhaziaren etorkizuna kanpoko faktoreek baldintzatuko ote duten neurri handi batean; izan ere, potentzia handien (Errusia, AEB, EB, Txina) eta Kaukasoko hegoaldean dituen interes politikoen arteko harremanen mende geratzen da, georgiar-abkhaziar gatazka arazo praktiko hutsa baita haientzat, olioen eta gasbideen igarotzeari buruzko arazo bat baino ez. Eta aieru horrek (edo, hobeto esanda, egiaztapen horrek?) panorama ilun eta etsigarri batera garamatza. Kanpoko faktore horiek, kontingenteak eta edozein zirkunstantziatara irekiak direnak, ezin dira abkhaziarren borondate iraunkor eta tinkoak menderatu. Boteretsuen zalaparta geopolitikoen aurrean, Abkhaziako herritarren borondate demokratiko askea nagusituko al da? Hau da kontua.

Abkhazia (3). Etorkizun zalantzagarri eta gorabeheratsua.