Hitz egin dezagun kolonizazioaz, bai.
1831. urtean Jules Michelet frantziar kolonialisten historialariak honela deskribatu zuen Bretainiaren egoera: “Bretainia kolonia bat da, Alsazia eta Euskal Herria bezala, Guadalupe baino are gehiago”.
Hasteko, gogora dezagun adierazpen horren testuingurua.
Frantses iraultza burgesarekin batera, lehenagotik jada abiatua zuen herri menperatuen asimilazioa modu brutalean azeleratu zuen frantziar estatuak. Garai hartan, XVIII. mende bukaeran eta XIX. aren hasieran, asimilazio ahalegin hori gordinki aplikatzeaz gain, frantses kolonialistek argiki eta publikoki adierazi zituzten beraien asmoak.
Euskal Herriari dagokionez, frantziar prefet eta sous-prefetek argi adierazi zuten, adibidez, beraien eskolen helburua zein zen: menpean zuten Euskal Herria frantsestea.
Adibide gisa:
1802an sous-prefetak Mauleko eskolari buruz: “Un grand moyen de franciser les basques” (alegia, euskaldunak frantsesteko baliabide handi bat).
1819an prefetak Donibane Garaziko eskolaren helburu nagusiaz: “Aider a la penetration de la langue francaise en Pays Basque” (alegia, frantziar hizkuntzaren penetrazioa bultzatzea).
Eta 1846an prefetak Ipar Euskal Herriko beraien eskolei buruz orokorrean: “Nos ecoles en Pays Basque ont particulierement pour objet de substituer la langue francaise au basque”. Hau da, helburu berezitu bat dutela, euskara frantsesarekin ordezkatzea. Helburu kolonizatzaile bat alegia.
Politika asimilazionista, etnozida eta kolonialista horretan 1794. urtean milaka euskaldun deportatzera iritsi zirela ere jakin behar da, gutxienez haietako 1.600en heriotza eraginez. Okupazio militar eta terrore giro hark halaber, XIX. mendearen erdialdetik Hego Euskal Herrian bezala, milaka euskaldunen exodoa eragin zuen, batez ere Ameriketara. Ez, “euskal artzainak” ez ziren masiboki lurralde urrunetara abenturazaletasunak jota joan. Emigrazio horiek okupatzaile frantziar eta espainiarrek eragindako txikizio ekonomiko eta inposaturiko errepresio anti-euskaldun latzarekin lotura zuzena izan zuten.
Halako genozidio eta exodo pasarteak duten dimentsioarekin gogoratu beharko genituzke, baina ezagutu ere, gutxi ezagutzen ditugu ordea. Zergatik? Bada, oraindik kolonialista berberen menpe segitzen dugulako eta haien errelato historikoa hedatuago dagoelako gure propioaren ezagupena baino.
Frantziar estatuak, aipaturiko garaian burubelarri ekindako frantsestea, Euskal Herrian bezala gauzatu zuen Bretainian ere. Baina bretoiak Ipar Euskal Herriko euskaldunak baino gehiago izanik, han ahalegin are handiagoak egin behar izan zituzten, parean erresistentzia armatu sendoa aurkitu eta Bretainia kontrolpean ezartzeko dozenaka milaka bretoi erailez. Horrela, Bretainia frantsesteko ekinbidea helburu asimilazionista esplizituki agertzen duten adierazpenez josita dago.
Frantziar agintariek Michelet historialariari eman zioten Bretainian aplikatzen ari ziren politika aztertzeko zeregina eta orduan idatzi zuen hark bere esaldi lapidarioa: “Bretainia kolonia bat da… Guadalupe baino are gehiago”. Esaldi berean adieraziz, Bretainia kolonia frantsesa dela… Euskal Herria bezala! Hara! Kolonialistak erranez beraien kolonia garela, koloniatzat gauzkatela… zeozer badakite, bai.
Bretainiako kasuan frantsesek esplizituki aipatu zuten ordezkapen demografiko eta populazio kolonizazioa ere; bereziki emakumeak erail behar zirela haurrik egin ez zezaten, garraiobideek balio behar zutela bretoiak Frantziara eta frantsesak Bretainiara migratzeko… Helburu politikoa gordin bezain garden azaldu zuten: “bretainiar nortasuna osoki estirpatzea”.
Epe historiko batean brutalki aplikatu eta harroputz azaldu zuten kolonizazioa. Beste epealdi batzuetan sutilkiago aplikatu eta estalki ideologiko desberdinak eman dizkiote. Baina beti frantseste ekinbideari jarraipena emanez.
Izan ere, utz dezagun argi: kolonia baten ezaugarri nagusia EZ da ez atzerapen ekonomikoa eta ez menperakuntza forma juridiko zehatz batekin gauzatzea.
KOLONIA BATEN EZAUGARRI NAGUSIA DA HERRI BAT POTENTZIA ATZERRITAR BATEK ZUZENEAN DOMINATUA IZATEA. Jakina, dominazio horrekin kolonizatzaileak etekinak ateratzen ditu, bai ekonomikoak eta bai estrategikoak. Estatu inperialista batek ez du inoiz herri bat okupatzen galerak izateko.
Leninek “Inperialismoa, kapitalismoaren fase gorena” lanean, esplizituki aipatzen du koloniak eta kolonialismoa ez direla kapitalismo monopolistarekin hasten, ezta kapitalismoarekin ere, askoz lehenago baizik.
Lan horretan aztertzen du kapitalismo monopolistaren fasean, epe historiko batean (funtsean XIX. mendetik aurrera), potentzia inperialista nagusiek gauzatzen duten kolonialismoa. Eta egiten du ikuspegi ekonomiko batetik. Epe eta eduki aldetik mugapen garbia duen lana da (epealdi bat eta arlo bat, ekonomikoa). Baina horrek ez du esan nahi, berak adierazi moduan, kolonialismoa epealdi horretara eta eduki ekonomiko horretara mugatzen denik.
Kolonialismoa askoz antzinagoko fenomenoa da eta arlo gehiagori eragiten die, bereziki arlo politikoari eta kulturalari. Baina batzuek, interesatuki noski, epealdi horretako ezaugarri ekonomiko eta juridiko batzuetara murriztu nahi dute kolonialismoa. Kolonialismoak bere historia ez balu bezala! Erdigune inperialistak bere historia ez balu bezala!
Aipaturiko Leninen lanean azaltzen da azterturiko epealdian jada planetako lurralde oro estaturen batek duela. Bada, estatuen jabetza hori gure lurraldean zer puntutarainokoa den ikusteko Intzura irlaren kasua dugu.
Bidasoa ibaian kokaturiko uhartetxo hori, “Konferentzi” edo “Faisanen uharte” gisa ezagunagoa, juridikoki kondominio bat da, hau da potentzia batek baino gehiagok partekatzen duten dominio bat. Izatez, munduko kondominio txikiena da eta bere kontrola espainiar eta frantziar estatuek txandakatzen dute. 6 hilabetez espainola, 6 hilabetez frantsesa.
Ez dago Euskal Herrian frantziar eta espainiar estatuek beraientzat harturik ez duten lurralde izpirik, irlatxoak ere bereganatuak eta banatuak dituzte. Eta Intzurako txanda aldaketa ekitaldiak beraien okupazio indarrekin egiten dituzte, kontrol horren oinarria erakutsiz.
Zein oinarri? Espainiar eta frantziar okupazio militarra noski. Konkista eta okupazioa baitira kolonizazioa garatzeko abiapuntua.
Herri menperatutik etekinak ateratzeaz gain, eta atera ahal izateko, herri okupatua maila desberdinetan asimilatzeak ezaugarritzen du kolonialismoa. Asimilazio politiko, sozial eta kulturala da. Eta asimilazio horren helburua nazio zapaldua erabat desagerrarazi eta nazio zapaltzailean erabat integratzea denean, ez da kolonialismorik ez dagoela. Alderantziz, kolonialismo gordinena da.
Kolonialistek forma juridiko anitzekin gauzatzen dute kolonizazioa. Koloniari estatus juridiko berezitu bat eman diezaiokete edo ez, indar harremanen eta beharrizanen arabera.
1789 aurretik Bretainiak eta Ipar Euskal Herriak egituraketa juridiko berezitua zuten Frantziaren menpe. Berau ezabatzea eta departamendu frantsesaren maila juridikoan diluitzeak, ez zuen kolonialismoa ezabatu, gordindu baizik.
Espainiar inperialismoak “virreynato”-ak erabili zituen epe batean bere politika kolonialean bai Europan eta bai Europatik kanpo (nola Nafarroan eta Katalunian, hala Ameriketan adibidez). Eta beste epe batean aldiz (1812ko espainiar konstituzioan esaterako) lurralde guztiak “probintzia” gisa berdintzea planteatu zuen. Hala Hego Euskal Herria nola Ameriketako koloniak.
Zer ikusiko dugu Europan (Hego Euskal Herria, Herrialde Katalanak…) zein Europatik kanpo (Kanariak, Amerika…) espainiar inperialismoarengandik? Okupazio militarra eta kultur ordezkapena, espainolizazioa. Kasuz kasu bere berezitasunekin garatua. Testuinguru geografiko, ekonomiko eta geopolitiko desberdinetan burutua, XIX. mende bukaeratik erdigune/periferia inperialista orokorraren ezaugarritze politiko-ekonomikoetan, baina beti ere politika kolonialista bezala.
Kolonizazio eta asimilazio nazionalak parametro ugari eta jakinak jarraitzen ditu herri kolonizatua zapaldu eta asimilatzeko. Alienatzeko, politikoki, sozialki, kulturalki eta linguistikoki.
Alienazio hori zientifikoki aztertu izan dute hainbat adituk, Fanon edo Memmi “klasikoek” adibidez. Kolonizatuaren sindromea, kolonizatzaileen errepresio eta jukutriak, makila eta azenarioaren politika… Euskal Herriaren kasuan Joxe Manuel Odriozola, Txepetx eta bestek sakonki aztertu eta azaldu dituzte parametro horiek.
Lenin eta marxista askok ez zuten kolonialismoaren faktore psikologiko, kultural eta linguistikoetan batere sakondu. Zehazki ordezkapen nazionala gauzatzeko mekanismoetan, esaterako. Ez dago gutxi batzuei dena eskatzerik. Baina bai ebidentzia hori jakitea eta arlo ekonomikoa aztertzeko bezala, arlo kulturala, linguistikoa eta orokorrean koloniala integralki ezagutzeko ikuspegi zientifikoa garatzen saiatzea.
Kolonizazioaren historian, orokorrean, potentzia kolonialistak lehenik bere hurbileko herriak kolonizatzen ditu lehenik eta gero eta urrunagora jotzen joaten da. Horrela, estatu inperialista batek une berean eduki ditzake menperaturik bai aspalditik eta hurbil dituen herriak eta bai berrikiago eta urrun kolonizatu dituenak.
Jakina, iraupena eta distantzia geografikoa ez dira kolonizazioa ezeztatzen duten aldagaiak. Gertatzen dena da, orokorki, aspalditik eta gertu menperaturikoen asimilazioa aurreratuago egoten dela.
Horrek badu loturarik erdigune eta periferia inperialistaren banaketa eta eraketarekin ere. Izan ere, inperialismo kapitalistari koloniak soilik periferian kokatzen direnaren ideologia hedatzea komeni baitzaio bere zentroa babesteko. “Koloniak bai, tira, Afrikan edo Asian bai, baina Irlanda, Bretainia, Katalunia, Korsika eta Euskal Herria kolonia direla aitortzea? Inola ere ez lagunok, ezta pentsatu ere, horrek zentroa astintzen du!”.
Kolonialismo britaniarra, frantsesa eta espainola urrun bezala hurbil gauzatu direla eta gauzatzen direla egitatea da, ordea. Eta Leninek, terminologikoki urruneko koloniak eta Europako nazio menperatuak bereizi arren, argi adierazi zuen nazio askapen borroka planteatzerakoan ez dela batzuen eta besteen artean bereiztu behar.
Izatez, kolonia izaeraren ukatzea erdigune inperialistako herri zapalduen autodeterminazioa ukatzeko bitarteko bat da potentzia kolonialistentzat eta haien morroientzat. Zenbat aldiz ez ote ditugu inperialistak entzun, azken baliabide gisa planteatzen “autodeterminazioa baietz, baina kolonietan soilik; ez Irlandan, Herrialde Katalanetan edo Euskal Herrian”?
Bada, erantzun diezaiegun zuzen, gu ere kolonia garela gogoratuz. Errealitate historikoa delako, gure zapalkuntza ulertzeko funtsezkoa delako eta askatzeko behar dugun kontzientzia garatzeko, ez gaitezen nahastuta ibili.
Herri kolonizatua gara. Argi izanez eta kolonizazioari aurre eginez askatuko gara.
ALTXA EUSKAL HERRIA!
Independentea
